Нары ты экономикада ы аржылы жоспарлауды ерекшеліктері

метки: Бойынша, Амтамасыз, Банктердi, Аржыландыр, Сетiн, Табыс, Дарламалард, Болып

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ

ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

қ жұмыс

қырыбы: қтық экономикадағы қаржылық жоспарлаудың

ған:_____________________

Қаржылық жоспарлаудың теориялық аспектiлерi

Қаржылық жоспарлаудың мәнi, әдiстерi мен қағидаттары

Қаржылық жоспарлаудың жүйесi

қолданылатын қаржылық көрсеткiштер

ң қаржысын жоспарлаудың тәжiрибесiн талдау

ң қаржысын жоспарлау

ң бюджеттiк түсiмдерiн болжамдау

Қаржыны жоспарлаудың шетелдiк тәжiрибесi

қтық экономикадағы қаржыны жоспарлаудың жетiлдiру жолдары

Қорытынды

ған әдебиеттер

Қаржылық жоспарлаудың мәнi, әдiстерi,жүйесi мен көрсеткiштерi.

Қаржылық жоспарлаудың мәнi, әдiстерi мен қағидаттары

Қаржылық жоспарлау мен болжау бұл қаржы механизмiнiң қосалқы жүйесi, саналы басқарудың аса маңызды элементтерiнiң бiрi және әлеуметтiк экономикалық жоспарлаудың құрамды бөлiгi. Олар экономиканың үйлесiмдi және тепе теңдiк дамуына жетуге, бiртұтас ұлттық шаруашылық кешенiнiң барлық буындарының қызметiн үлестiруге, қоғамдық өндiрiс өсуiнiң жоғарғы қарқынын қамтамасыз етуге, халықты әлеуметтiк қорғауға бағытталған. Қаржылық жоспарлаудың өзiндiк ерекшелiгi сол, бұл жоспарлау өндiрiстiң материалдық заттай элементтерi турасында, ақшамен қоғамдық ұдайы өндiрiске белсендi ықпал жасау турасында ақша қозғалысының салыстырмалы дербестiгiмен шарттасылған ақша нысанында жүзеге асырылады.

Қаржының табысты iс-әрекет етуi және қоғамдық процестерге белсендi ықпал ету көбiнесе қаржы ресурстарының қозғалысын, шаруашылықты жүргiзудiң барлық деңгейлерiнде ақша қорларын қалыптастырып, бөлудi алдын ала үлгiлеуге байланысты болады. Мұндай процесс тәртiптi (реттiлiк) анықтайтын өзара үйлесiлген тапсырмалардың, көрсеткiштердiң кешендi жүйесiн жасауды, ақша түсiмдерiн жұмылдырудың прогррессивтi нысандарын қолдауды қажет етедi.

Қаржылық көрсеткiштердi, белгiленетiн қаржы операцияларын негiздеп дәлелдеуге, көптеген шаруашылық шешiмдердiң нәтижелiлiгi сияқты, қаржылық жоспарлау мен болжау процесiнде қол жеттi. Bұl өte ұқsas ұғymdar ekonomalyқ әdebit pen Practiceda zhi teңestirilledi. Іс жүзiнде қаржылық болжау жоспарлаудың алдында болуы және көптеген нұсқаларды бағалауды жүзеге асыруы тиiс (тиiсiнше макро және микродеңгейлерде қаржы ресурстарының қозғалысын басқарудың мүмкiндiктерiн анықтауы тиiс).

Қаржылық жоспарлаудың көмегiмен белгiленетiн болжамдар нақтыланады, нақтылы жолдар, көрсеткiштер, өзара үйлесiлген мiндеттер, оларды iске асырудың дәйектiлiгi, сондай ақ таңдалынған мақсатқа жетуге көмектесетiн әдiстер анықталады.

Экономика | Жоспарлаудың жалпы түсінігі

... ы шараларды жасауда. Жоспарлаудың маңызды түрі болып стратегиялық жоспарлау табылады. Ол ұ ... қ әдіс бұл көлемді ұлттық шаруашылық проблемаларының жоспарлы шешімдерін құру жүйесінің тәсілдері. Оны ... ң квалификациялық және сандық деңгейі, қаржылық – елдің қаржы жүйесінің жағдайы. Нормативті әдіс – ... ылып түзету керек; приоритеттілік қағидасы; экономика дамуындағы приоритетті саланы таңдау қажеттілігінде, ...

Қаржылық жоспарлау бұл қаржы жоспарларын (тапсырмаларын) әзiрлеу, қаралған мерзiмде оларды орындау, белгiленген мақсаттарға жетуге бағытталған поцесi. Жоспарлау басқарудың элементы ретиндеқаржы саясаты құралдарының бири болип табылады. Ol iri sharuashylyқ өzgeristerdi baisaldy zhne eleusiz zhasauғa mүmkindik tuғyzady.

Қаржылық жоспарлаудың объектiсi шаруашылық жүргiзушi субъектiлерi мен мемлекеттiң қаржылық қызметi, ал қорытынды нәтижесi қаржы жоспарлары мен жеке мекеменiң сметаларынан бастап мемлекеттiң жиынтық қаржы жоспарына дейiнгi қаржы жоспарларын жасау болып табылады. Әрбiр жоспарда белгiлi бiр мерзiмге белгiленген кiрiстер мен шығыстар, қаржы

• 5 —

әне кредит жүйелерiнiң буындары мен байланыстары анықталады. Қаржылық жоспарлаудың нақтылы мiндеттерi қаржы саясатымен айқындалады. Бұл: жоспарлы тапсырмаларды орындауға қажеттi ақшаның көлемi мен олардын көздерiн анықтау; крiстердi өсiрудiң, шыығындарды үнемдеудiң резервтерiн анықтау; орталықтандырылған және орталықтандырылмаған қорлар арасында қаражаттарды бөлуде оңтайлы үйлесiмдердi белгiлеу және басқалары.

әлеуметтiк саяси және экономикалық құбылыстардың кең шеңберiн қамтиды)

қарқындылығымен (кәмiл техника мен әдiстердi қолдануды түсiнедi);

3) тиiмдiлiгiмен (қорытындысында қаржыны басқару қойған мiндеттерге жетудiң қажеттiлiгiн бiлдiредi) сипатталады.

Қаржылық жоспарлаудың мына тәсiлдемелер пайдаланылады:

• қ (өткен жылдың деректерi келесi жылға көшiрiледi).

  Инфляция кезiнде деректер инфляцияның коэффициенттерiне көбейтiледi. Бұл әдiс ең қарапайым әдiс болып табылады және, әдеттегiдей, уақыт жетiспеушiлiгi кезiнде пайдаланылады;

• ә) статистикалық (өткен жылдардың шығыстарын қосып, өткен жылдардың санына бөледi);
• өлдiк база тәсiлдемесi (барлық айқындамалар қайта есептелуi тиiс бұл әдiс нақтылы қажеттiлiктердi есепке алады және оларды мүмкiндiктерiмен үйлестiрiледi).

Нарқтық экономика жғдайнда жоспарлау басқарудың ретинде функции кономалық және Алеуметтик зметтиң барлық жқтарын жалпға бирдей камту нысанын алуй тиис. Егер жоспарлау экономикада қаржы жоспарлауда сүйенiш бөлгiштiк процестерге жасалынса, нарықтық экономикада айырбас сферасына сүйенедi, бұл сфера арқылы тауарлар мен қызметтердi өткiзу және оларды өндiру мен өткiзу кезiнде қоғамдық қажеттi шығындарды тану (мойындау) жүзеге асырылады.

қтық экономикада тауарлар мен қызметтердi өндiру мен өткiзу процесiндегi байланыстың үстемдiк және айқындаушы әдiсi ақшаны, бағаны, құн заңын, сұраным мен ұсыным заңын кiрiктiретiн өзiнiң механизмi бар рынок болады. Нарықтық механизмонің мұндаи табиғаты өндирис пен айырбас нәтижелерин антаудың әдиси ретинде, бирақ жоспарлаудың элементы болатын большеаудың ажеттигин антаиды.

Қаржылық жоспарлаудың мазмұны ақшалай табыстар мен қорланымдарды жасау, бөлу және қайта бөлу экономикалық процестермен оңтайландырудың күнi бұрын анықталған мүмкiндiк ретiнде көрiнедi және осының негiзiнде орталықтандырылған және орталықтандырылманған ақша қорларын қалыптастыру және пайдалану.

• 6 —

Қаржылық жоспарлау экономиканы және оның буындарын басқарудың аса маңызды функциясы болып табылады. Я мемлекеттик билик пер басқарудың органдары, мекемелери жне олардң жғарғы құрылымдары жзеге асырады.

Экономика және оның түрлері

... жоспарлауды “жұмсартуына” тура келеді. Батыс экономистерінің пайымдауынша, қандай да экономика аралас экономика болып табылады ... экономика мақсаттарын жоспарлаушы экономика орган – Мемлекеттік жоспарлау комиссиясы (1947 жылдан Мемлекеттік жоспарлау комитеті) ... ғынан үйлестірілуін қамтамасыз етті, жоспарларды жасауға қажетті көрсеткіштер мен ү ... еңбек пен жалақының, қаржы мен өзіндік құнның жиынтық б ...

қты жүргiзудiң нарықтық жағдайында қаржылық жоспарлау шаруашылық жүргiзудiң белгiленетiн түпклiктi нәтижелерiне ықпал етушi көптеген факторлардың екi ұштылығына байланысты көбiнесе болжау ретiнде жүргiзiледi.

Қаржылық болжау мемлекеттiң мүмкiн болатын қаржы жағдайын алдын ала көре бiлу, қаржы жоспарларының көрсеткiштерiн негiздеу (дәлелдеу).

Болжамдар орташа мерзiмдi ( жыл) және ұзақ мерзiмдi (жылдан астам) болуы мүмкiн. Қаржылық болжау қаржы жоспарларын жасау стадияларынан бұрын болады, қоғам дамуының белгiлi бiр кезеңiне арналған қаржы саясатның тұжырымын жасайды. Қаржылық болжаудың мақсаты болжанған кезеңдегi қаржы ресурстарының шынайы мүмкiн болатын ауқымын, оларды қалыптастырудың көздерiн және пайдалануды анықтау болып табылады. Болжамдар қаржы жүйесiнiң органдарына қаржы жүйесiн (құрамын) дамыту мен жетiлдiрудiң түрлi нұсқауларын, қаржы саясатын iске асырудың нысандары мен әдiстерiн белгiлеуге мүмкiндiк бередi.

Қаржылық болжау әр түрлi әдiстердi қолдануды қажет етедi:

• қ процестердi анықтайтын факторларға қарай қаржы жоспарлары көрсеткiштерiн динамикасын бейнелеп көрсететiн экономикалық үлгiлердi жасау;
• қ регрессиялық талдау;
• қ бағалау әдiсi.

қ жүргiзудiң нарықтық жүйесiнде сонымен бiрге индикативтiк, яғни ұсынбалы (нұсқамалық) жоспарлау пайдаланылады; ол ақпараттық үйлестiрушi рөлдi орындайды және қарды қызметiнiң субъектiлерiне эконмикалық реттеушiлер арқылы жанама түрде ықпал етедi. Ориентировочная жоспарлау нарықтық экономика мемлекеттик Теттуде жне экономика ойдағыдай дамытудың бүкил шеги анталды.

Қазақстанда индикативтiк жоспарлау 1993 жылдан берi қолданылады. Они жасау барысында батыс Европа және шыйыс Азия старейшина тәжирибелери негизге алынып келеди. 1996 жылдан берi ағымдағы индикативтi (жылдық) жоспарлау негiзiнде мемлекеттiк бюджеттi жасау жұмыстары қалыптасады.

ң қазiргi кезеңдегi басты ерекшелiгi зерттемелiк қасиетi. Янни коғамдағы тендензеларға терең жане жқты сараптама жққы арылы алеуметтик экономикақ дамудың нысандары көзделинди, әри альда тұрған небир өзекти мәселелер недтылы белг. Arnalғan indicavtik zhospardyң basty maқsaty ekonomikaada bәsekelestikti arttyru.

• 7 —

ң ажырағысыз бөлiгi индикативтiк қаржылық жоспарлау болып табылады, бұл жоспарлаудың басты мақсаты болжанған дамуды қамтамасыз ету үшiн қаржы ресурстарының шамаланған ауқымын және олардың бағытын анықтау.

қаржы жоспарларының мемлекеттiк секторда ғана мiндеттi сипаты, ал меншiктiң басқа нысандарының секторлары үшiн кепiлдемелiк сипаты болады. Soyғa Economicsқ tetikterdi retteletin baғany, субсидии, credittrdi, sal mөlsherlemeleri men zheңildikterin, zhedeldetilgen любовные женщины, basқalardy payalanu arқyly zhetedi. Аса маңызды индикаторларға мыналар жатады: валюта бадамы, инфляционный больжанған дэңгей, Ұlttyқ banktiң кайта каржиландыру мөлшерлемелери, амортизация аударымдарлың нормальные.

Әлеуметтiк экономикалық болжау жүйесiнде қаржылық жоспарлау белсендi рөл атқарады. Қаржы жоспарлаудың әзiрлеу кезiнде өндiрiстiк тапсырмалардың қауырттылығының дәрежесi тексерiледi, өнiм өндiру мен оның сапасын жақсарту бойынша өндiрiстiк қуаттылықтарды неғұрлым толық пайдалану есебiнен, шығындарды төмендету және өнiмсiз шығасыларды қарастыру резервтерi есебiнен қаржы ресурстарын көбейтудiң мүмкiндiктерi анықталады. өндiрiске қолда бар материалдық ресурстарды таратуды, айналым қаражаттарының айналымдылығын тездетудi, құрылыстың сметалық құнын төмендетудi, басқару аппаратын ұстау шығындырын қарастыруды және т. б. ескере отырып, сондай-ақ ақшаға деген қажеттiлiктi азайтудың жолдары қарастырылады. Сөытип аржылық жоспарлау, бир жаынан, қаржыны басқарудың құралы, баса жынан қоғамдық өндиристиң процессине пал жасаудың белсэнди құралы болып табылады.

Экономика | Аралас экономиканың мазмұны

... сипаттайды. Аралас экономика нақтылы экономикалық шындықтың құн заңы мен жоспарлылық заңының әрекетін білдіреді. Олар туралы Дж. Гэлбрейт "Нарықтық қатынастар кейбір жоспарлау жолымен ... ң, ұжымдық өндірістің үстемдiгін сипаттайды. Аралас экономикаға меншіктің көп түрлiлiгi тән, мұнда жеке-дара ұжымдық мешінктің түрі олардың негізі болып, басқа ...

Қаржылық жоспарлаудың әдiстемелiгi аса маңызды мына қағидаттарға негiзделедi:

қтандарылған және орталықтандырылмаған тәсiлдемелердiң үйлесуi. Бұл қаржы жоспарларының жасағанда екi негiздiң (бастаудың) орталықтандырылған қаржылық жоспарлаудың жергiлiктi (төменгi) бастаманы барынша дамытумен етене ұштасуын бiлдiредi. Орталықтандырылған каржылық жоспарлау мемлекетке бирңғай каржы саясатын жүргизуге, мемлекет ақымында каржы ресурсстарын бөлуди және кайта блуди нысаналы басқаруға мүмередкаред. Қаржылық жоспарлаудағы децентрализм өндiрiстiк бөлiнiстер мен билiктiң жергiлiктi органдардың нақтылы жоспарлар жасап, оларды орындаудағы, өндiрiстi өркендеудiң және оның нәтижелiлiгiн арттырудың резервтерiн iздестiрудегi шығармашылық белсендiлiгiн дамытуға жәрдемдеседi.

ң жергiлiктi органдары бюджеттерiнiң олардың аумағында орналасқан шаруашылық жүргiзушi субъектiлер қызметiнiң нәтижесiне тәуелдiлiгiнiң белгiлейтiн ұзақ мерзiмдi нормативтердiң негiзiнде аймақтардың қаржыларын басқарудың экономикалық әдiстерiне көшу үлкен

• 8 —

ңызға ие болып келедi. сонымен бiр мезгiлде жалпымемлекеттiк қаржыларды жүйелi түрде нығайту, мемлекеттiк бюджеттiң кiрiс бөлiгiнiң тұрақтылығын, қоғамдық өндiрiс дамуының әлеуметтiк бағдарлануын күшейтуде, тиiмдiлiктi арттыруда оның рөлiн арттыру қажет;

• қағидаты қаржылық жоспарлаудың экономикалық және әлеуметтiк жоспарлаумен тығыз өзара байланысы мен өзара тәуелдiлiгiнде көрiнiп бiлiнедi. Қаржы жоспарларының негiзiнде экономикалық және әлеуметтiк даму жоспарлары мен болжамдарының көрсеткiштерi жатыр. Sonymen birge қarzhylyқ zhosparlaudy barysynda objectiн damuynyң belgilengen parameterlersi dәleldenin anyқtalady, Economistiқ zhәne әleumettik zhospardyң zheke elementteri men bөlimderinlediң balanstary. Қаржылық жоспарлаудың бiрлiгi сонымен бiрге қаржы жоспарларының барлық түрлерiнiң тығыз өзара байланысын бiлдiредi. Жогарғы ұымдарды қаржы жоспарларының көрсеткиштери оған қатысты соггеттиилердиң жоспарлы жобаламаларын кириктиреди. Мемлекеттiк деңгейде жасалынатын қаржы жоспары (мемлекеттiк бюджет) басқарудың жергiлiктi органдарының кәсiпорындары мен ұйымдарының қаржы жоспарларының көрсеткiштерiн тiрек етедi;

— ң үздiксiздiк қағидаты перспективалық және жылдық қаржы жоспарларының тығыз үйлесуiн шамалайды, бұған перспективалық жоспарлаудың iс-қимылының мезгiлiн ұзартумен және жылдық жоспарлауда олардың мiндеттерiн нақтылаумен қол жетедi. Қаржыны жоспарлаудың бұл қағидаты ағымдағы және перспективалық жоспарлаудың арасында үзiлiстi болдырмауға, шаруашылық жүргiзушi субъектiлердi, олардың нақтылы даму перспективаларын анықтай отырып, дұрыс бағыттауға мүмкiндiк бередi. Bұl қaғidat shyғystardyң kөpshiligi үshin, әsire memleket қarzhysyn bөludi есsepteu kezinde oldanylady. Бұл жоспарлаудың жүйелiк түрлендiрме әдiсi жоспарлау, бағдарламалау және бюджет жасау:

Саясат ж не экономика

... және табысты қолданылатын болжау үшін шаруашылық өмір заңдылықтары деп аталады экономикалық заңдар (немесе принциптері, оларды қалай деп жиі батыс ғылым). Жазғандай бірі құрушылардың экономика ... әр түрлі әдістері мен формалары, экономикалық саясат: бюджеттік-қаржылық, салықтық немесе несиелік-ақша. Әзірлеу экономикалық саясат қадамдардан тұрады. 1. Жариялануы мақсаттары. Бірінші ...

өзiне мақсаттар мен мiндеттердi қалыптастыруды және баяндауды кiрiктiредi.

ғдарламалау деп мақсаттарға жету үшiн пацдаланылатын құралдардың қолда барын iрiктеудi және жаңаларын табуды түсiндiредi;

• өпжылдық бағдарламаларды қаржы жылдары бойынша жылдық бюджеттiк цифрлар тiлiне аудару процесi. Bұl dәstүrli budgettik toptastyru boyinsha san zhaғynan tұlғalanғan operationlardy bүkil zhyntyғyn bөlu процесс.

Қаржыны жоспарлау (болжау) белгiлi әдiстердiң көмегiмен жүзеге асырылады, олардың қатарына жататын ең маңыздылары мыналар:

әдiсi. Onyң maғynasy қarzhylyқ kөrsetkishterdi olardyң динамика son belgileu negizinde anyқtauda bolady. Esep қisaptar esepti kezeңniң zhetistikteri wives olardy өsudiң nemese tөmendeudiң salistirmaly tұraқty arөynyna tezetu negizinde zhүrgiziledi. Мұндай тәртiптiң айтарлықтай кемшiлiктерi бар :

• 9 —

үмкiн болатын iшкi шаруашылық резервтер анықтауды есепке алмайды;

• қ және ақша ресурстарын пайдалануға терiс әсер етедi, өйткенi жоспарланатын кезеңге олардың көлемi қол жеткен деңгейге қарай анықталады.

әдiске сәйкес жоспарлы қаржылық көрсеткiштер белгiленген нормалар мен нормативтердiң негiзiнде есепке шығарылады.

3. Матеметикалық үзгалеу әдiсi: процестiң құру және оны қаржы саласына көшiру.

қ әдiс шығындардың оларды жабу көздерiмен үйлесушiлiгiн, қаржы жоспарларының барлық бөлiмдерiнiң, сонымен бiрге өндiрiстiк жоспарларының барлық бөлiмшелерiнiң , сонымен бiрге өндiрiстiк және қаржылық көрсеткiштердiң өзара үйесушiн қарастырады. Қаржы балансының талаптарын сақтау үшiн кәсiпорынның, саланың, бюджеттiң, бұкiл ұлттық шаруашылықтың шығындары мен табыстарының арасында үйлесiмсiздiктiң пайда болуынан сақтандыруға; ұлттық шаруашылықты дамытудың қажеттi қарқындары мен үйлесiмдарiн анықтауға; iшкi резервтердi жұмылдыруды ескере отырып оларды жан жақты негңздеуге мұмкiндiк бердi.

5. Saraptyқ baғalaular әdisi zhosparlau objectisiniң zhai-kүyiniң parameterlerin anyқtau үshin asa biliһti mamandardyң tәzhiribesin payalanudy azhetes ehedi.

ға жауап беретiн қаржылық жоспарлауды ұйымдастыру оның негiзгi қағидаттарын саналы есепке алуды қажет етедi. Отандық экономикалық әдебиеттерде қаржылық жоспарлаудың қағидаттарын анықтауда әр түрлi көзқарас бар. Алайда aғidattar basқarudyң bұl stadiyasyn negizgi erezheleri retinde damudyң barlyқ dәuiri, kezeңderi үshin birdey bolady. Өзгеретiн жоспарлаудың қағидаттары емес, тек оларды iске асырудың механизмi, өндiргiш күштерiдiң, ғылымның және көптеген басқа факторлардың даму деңгейiне байланысты оның әдiстерi өзгередi.

Қаржылық жоспарлауда тарихи мына ұйымдық қағидаттар қалыптасты: ведомстволық, салалық, аумақтық және предметтiк мақсатты. Ведомстволық және салалық қағидаттар экономиканы бiр орталықтан басқарудың (оның қатаң, әмiршiл әдiстерiмен) кезеңiне сипатты болды.

қтық қатынастар жағдайында аумақтық және предметтiк мақсатты қағидаттар кеңiнен қолданылатын болды. Аумақтық қаржылық жоспарлау әмiршiл аумақтық бөлiнiстердiң қаржы ресурстарын анықтауға мүмкiндiк бередi; ресурстар ауқымын шаруашылық қызметтiң нәтижелерiне тәуелдi ғып қоюға көмектеседi; объектитi себептер бойынша ресурстардың тапшылығы жағдайында аймақтың қолайлы әлеуметтiк дамуын қамтамасыз ету үшiн оларды орталықтандырылған қорлар арқылы қайта бөлу мүмкiн.

Оба ауруы туралы қазақша

... бактериялардың макрофагах лимфа түйіндерінің әкеледі олардың санының тез өсуіне, бірігу мен білім ... мкін дамыту септикалық нысандары, сопровождающейся зақымданған барлық дерлік ішкі органдар мен қалыптастырумен қайталама бубонов. ... тыру адамдардың иттер мен мысықтарды, қаза болғандар пневмонической нысанын оба. Адам ... бінесе өкпе аурудың түрлері. Патогенезі. Шаққан кезде жұқтырған чумными бактериялар ...

Қаржылық жоспарлаудағы предметтiк мақсатты қағидат белгiлi бiр экономикалық, әлеуметтiк, экологиялық, мәдени және басқа бағдарламаларды қамтамасыз ету үшiн қаржы ресурстарын нақтылы қалыптастыруға және пайдалануға бағытталған.

Қаржы жоспарларын жасау негiзiнен үш кезеңнен тұрады: бiрiншi кезеңде есеп берiлiп отырылған мезгiлдiң қаржылық көрсеткiштердiң орындалуына экономикалық талдау жасалады. Қаржылық көрсеткiштердi талдау өндiрiстiк мәлiметтермен өзара байланысты жүргiзiледi. Мұның өзи каржыларды толқ жұмылдырудың себеттерин ашуна, оларды пайдаланудың тиимдилиги дәрежесин анқтауа, ишки шаруашылықты резервтерди табуға мүмкииндик.

ңде әлеуметтiк және экономикалық даму жоспарлары мен бағдарламаларының көрсеткiштерi негiзiнде кiрiстер мен шығыстардың нақтылы түрлерiнiң есеп қисаптары жасалады.

Үшiншi кезеңде сметедағы тапсырмалар және кiрiстердiң баптары үйлестiрiлiп, теңестiрiледi. Егер қарастырылған шаралар мен жоспарлы тапсырмалар ақша ресурстарымен сәйкес келмеген жағдайда табыстар мен қорланымдарды көбейтудiң көздерi iздестiрiледi, оларды аса тиiмдi пайдаланудың жолдары анықталады, ал кейбiр жағдайда шығындардың жеке түрлерiн тiкелей қысқарту қарастырылады.

Қаржылық жоспарлаудың жүйесi.

Қаржылық жоспарлаудың негiзгi құжаты болып келетiн қаржы жоспары шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң, салалардың, аймақтардың және жалпы мемлекеттiң ақшалай табыстары (кiрiстерi) мен қорланымдарын құрудың және пайдаланудың жоспары болып табылады. Қаржы жоспары ұлттық шаруашылықтың ресурстармен қамтамасыз етiлуiн көрсетедi.

қарудың барлық деңгейлерiндегi жасалынатын саны көп қаржы жоспарларын бiр жүйеге келтiру үшiн оларды көптеген белгiлерi бойынша сыныптаған орындар. Экономика.

қ қаржы жоспарлары жалпымемлекеттiк қаржы ресурстарының қозғалысын негiздейдi, мемлекеттiң қаржы жүйесi жүзеге асыратын қайта бөлу процестерiн белгiлейдi.

әрқашан жиынтық жоспарлар болып табылады, бiрақ бұл оның жалғыз ғана белгiсi емес. Сонимен бирге министрликтердиң, отделы лардың қаржы жоспарлары да құрамалық сипаты болды, бирақ олар қаржи ресурсарының козғалысын тек тылы саланың, отделения шегинде ғастаржы жоспарти жы ж. Жынтйқ каржы жоспарлары ее алдымен зинң мазмұнымен, ресурсстардың объектисимен жне сферасимэн, жоспарлау әдистеримен жне арналымымен эрекшеленди.

Қазiргi кезде жиынтық қаржы жоспарлары жалпымемлекеттiк, салалық, аумақтық жоспарларды кiрiктiредi. Мыналар жапымымелекеттик болип табылады: мемлекеттиң жынтқ каржи балансы, мемлекеттик бюджет, республиканский бюджет, десять тысяч орларов бюджет.

қ қаржы балансы деп орта мерзiмдi (бесжылдық) кезеңге арналған дамудың жалпымемлекеттiк болжамының қаржылық бағдарламасын айтады. Они жасаумен каржы министерсигини, Ұлттық банктиң белсэнди катысуймен экономика жне бюджеттик жоспарлау министерсиги айналысады. Аймақтарда баланстын есеп қисаптарын аймақтық органдар жүргiзуi тиiс. Жиынтық қаржы балансында мемлекеттiң, меншiктiң барлық нысанының шаруашылық жүргiзушi субъектiлерiнiң ақша қорларын қалыптастырудың құрамы мен көздерi және ұдайы өндiрiс пен қоғамдық , қажеттерге (әлеуметтiк мәдени шараларға, қорғанысқа, басқаруға) оларды пайдалану қамтып көрсетiледi.

ң кiрiс бөлiгi мыналарды кiрiктiредi: таза табыс, тұтынуға салынатын салықтар (қосылған құнға салынатын салық, акциздер, кеден баждары), амортизациялық аударымдар, сыртқы сауда операцияяларының түсетiн түсiмдер, салықтар мен алымдар, қысқа мерзiмдi несиелендiрудiң ресурстары, ұзақ мерзiмдi несиелендiрудiң көздерi.

К р спе к с порынны жалпы сипаты ж мыс рд с

7 Банктегі есеп айырысу шоты бойынша есебі 3. КӘСІПОРЫНДА АУДИТ ЖҮРГІЗУ ТӘРТІБІ,ҚАРЖЫЛЫҚ ТАЛДАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ 3.1 Кассаны тексеру және кассалық тәртіптің сақталуын бақылау ... шін пайдаланьшады. Шоттар шаруашылық қорларының эрбір түріне, олардың көздеріне жэне шаруашылық процестеріне бухгалтерлік есеп объектілерінің белгіленген жіктемесі арқылы ашылады. Бухгал-терлік шоттарға барлық жазулар қүжаттарды ...

ғыстар бөлiгiнiң аса маңызды көрсеткiштерi: экономиканы дамытуға жұмсалатын шығыстар (күрделi жұмсалымдарды қаржыландыру, айналым

қаражаттарының өсiмiне жұмсалатын шығындар, мемлекеттiк субвенциялар); сыртқы экономикалық операциялар жөнiндегi шығыстар; әлеуметтiк мәдени шараларға жұмсалатын шығыстар; басқару мен қорғаныс шығыстары; қысқа мерзiмдi кредит салымдарының және ұзақ мерзiмдi кредит беруге арналған қаражаттардың өсiмi.

қ қаржы балансы сөйтiп ұлттық шаруашылықтын қаржы ресурстарын сипаттайтын қаржылық көрсеткiштердiң жүйесi болып табылады. Жынтйқ каржы балансына камтылатын көрсеткиштердиң құрамы элдиң әлеуметтик экономқ леди жоспарының материалық және каржылық үиласимдерин тэңгеримсетудийпылтамыртызи. Бесжылдық мерзiмге (жылдарға бөле отырып) жасаған кезде бұл баланс қаржы және ақша кердеит қатынастарын дамытудың ауқымы мен сипатын алдын ала айқындайды. Жынтык каржы весы ирилендирилген курсеткиштер бойинша оларды министр. Mәselen, волна қarastyrylғan taza tabysty somasa subject, yғni meken zhaylary boyinsha bөlinbeidi. Шығыстардада сондай. Бл баланстыйңмэгимен мемлекеттик бюджетная ручка шаруашылық жүргизуши субъектиллердиң каржы жоспарларын жасау процессинде жзеге асырылатын атаулы каржылық жоспарлау үшин негиз қаланады.

үние жүзiнiң барлық елдерiнде оперативтiк қаржы жоспары мемлекеттiк бюджет болып табылады. Они жасаудың керектиги мемлекеттиң ақша ресурсарының көздери мужчины ауқымын антаудың жне жапы мемлекеттик қажеттиликтерди қанағаттандыру үшин оларды ұтымды бөжлудыментиң қ.

қаржы жоспарлары мен болжамдары мен жүйесiнде бастысы болып келедi, өйткенi олардың қалыптасуы мен орындалуына ол белсендi ықпал етедi, мемлекеттiң түрлi шаруашылық жүргiзушi субъектiлерi мен және халықпен өзара қатынастарын айқындай отырып оларды үлестiредi. Бюджет белгилетин залпы мемлекеттик экономика және Алеуметтик бағдарламаларды ориндауда, демек, мемлекеттиң функциилары ониң ишки жне сыртқы саясатын жзеге асыруда маңызды рөл аткарада рөл атқл.

ғымдағы кезеңде арналған елдiң, оның аумақтарының экономикалық және әлеуметтiк бағдарламаларына сәйкес бүкiл кiрiстерi мен шығыстары жоспарланады. Sonymen birge tүsim kөzderiniң tolyқ zhinaluyn budget қarazhattarynyң ұtymdy bөlinuine zhәne budgettiң tapshylyқsyz teңestiriluinebased nazar audarylady.

ңызды оперативтiк қаржы жоспары болып табылатын мемлекеттiк бюджеттiң жиынтық қаржы балансының бiрқатар елеулi айырмашылықтары бар. Волна memlekettiң barlyқ kiristeri emes tek onyң ortalyқtandyrylatin bөligi kamtyp kөrsetiledi. Жиынтық қаржы балансында мемлекеттiң кiрiстерi мен шығыстары туралы мәлiметтер iрiлендiрiлген түрде бүкiл ұлттық шаруашылық бойынша келтiрiледi, ал мемлекеттiк бюджетте олар

әптiштелiнiп (нақтыланып) көрсетiледi. Budgette oғan tүsetin tөlemderini naқty ataulary men olardy tөleushiler, arnalymy zhne olardy alushylar kөrsetilgen.

қ жүргiзудiң социалистiк жүйесi мен қаржы жүйесi барлық буындарын мемлекеттендiрудiң жоғары дәрежесi жағдайында мемлекеттiк сақтандырудың жиынтық қаржы жоспарлары мен әлеуметтiк сақтандырудың бюджетi сияқты орталықтандырылған қаржы жоспарлары да жасалды. Мемлекеттик сақтандырудың жынты каржы жоспары бұл ұйымныйң барлық ақша түсимдери мэн тиисинше спиялық апараттарды эскерту мэн жнэ шы оныйң зардаптарын жою мэн баянисты ұығ. Memlekettik әleumettik saқtandyrudyң budgeti әleumettik saқtandyru arazhattaryn zhasau men bөludi zhosparlaytyn. Ол кәсиподақ ұйымдарының барлық ақша ресурсарының, кәсиподақтардың, республикеқ жне облыстыйқ кэңэстериниң бюджеттеры, халықтың әлеуметтик қажеттерин, ВЦСПредтыражирталитары.

Государственные ценные бумаги Казахстана

... государственных ценных бумаг Республики Казахстан 1.1 Виды ценных бумаг Существующие в современной мировой практике ценные бумаги делятся на два класса: основные ценные бумаги; производные ценные бумаги или деривативы. Основные ценные бумаги - это ценные бумаги, ... Казахстан имеют место следующие виды ценных бумаг (в соответствии с Гражданским кодексом РК): акции, облигации, коносаменты и другие ...

үкiл ұлттық шаруашылықтың, жеке республикалардың жиынтық қаржы жоспарлары да жасалады. Бюджет Оларда ресурсстарынан, мемлекеттик сақтандырудың аражаттариның баса мемлекеттик сипорындард аражаттары есепке алынады.

ған нарықтық экономикасы бар елдерде бюджеттен басқа жалпы мемлекеттiк бағдарламаларды қаржымен қамтамасыз ету, сондай-ақ барлық бюджеттен тыс қорлардың бюджеттерi түрiнде басқа да орталыұтандырылған қаржы жоспарлары жасалады. Kөptegen Elderde Aleumettik, tabiғatty korғau sipatyndaғy nemese basқa arnlymdardyң maңyzdy sharalaryn қarzhilandyrudyң arnauly kөzderi retinde kalyptastastyrylady. Бюджет десять тысяч орларов, саидей. Ayryқsha kөzder esebinen құrylada zhne ziniң ресурсы. Сондётан олардё каржы жоспарлары ымдағы жылға цүетин барлық түсимдер мужчины шғындарды анқтайтын құндқ баланстар болып келеди.

қ қаржы жоспарлары тек қаржы жүйесiнiң буындары бойынша емес, сонымен бiрге қаржы ресурстары қозғалысының деңгейi бойынша да: жалпымемлекеттiк немесе жеке аймақтардың (республикалық және жергiлiктi) жоспарлыры болып ажыратылады.

қ (ведомтволық) қаржы жоспарларының жүйесi материалдық өндiрiс салалары министрлiктерiнiң (ведомстволарының) кiрiстерi мен шығыстарының балансын, өндiрiстiк емес салалар министрлiктерiнiң шығындарының құрама сметаларын, қоғамдық ұйымдардың және т. б. қаржы жоспарларын кiрiктiредi.

қтық қаржы жоспарларына мыналар жатады: аймақтардың жиынтық қаржы баланстары, жергiлiктi бюджеттер, тиiстi аумақтағы қоғамдық ұйымдардың және тағы басқа жоспарлары жатады.

Қаржы жоспарларының барлық түрлерi өзара байланысты: мәселен, салалық жоспарлар ведомстволар қарасты ұйымдардың жоспарларын бiрiктiредi; аумақтық, әдеттегiдей, жалпымемлекеттiк немесе салалық жоспарлардың бөлiгi болып келедi.

қарай қаржылық жоспарлау жылдық, ортамерзiмдi (үшжылдық, бесжылдық) және перспективалық болып бөлiнедi. Қазiргi кезде жоспарлардың жоғарыда аталған барлық түрлерi бiр және бесжылдық мерзiмге жасалынады.

қ баланстар мен экономика теңдестiгiнiң бұзылуына, дағдарыстан туған шаруашылық органдарының iс-әрекет ету факторларының екi ұштылығына байланысты бес жылдық және перспективалық жоспарлау нарыққа өтпелi кезеңде қатаң шектелiнген. Арналымына баянисты бес жылға жынтық аржы салди, бирқатар баса жынтық жоспарлар жасалуй тис, мемлекеттик бюджеттиң киристери мужчины шғыстары негизги көрсеткқишаешлузи-кишаизги.

қы қаржы жоспарларының саны жиынтық қаржы жоспарларына қарағанда едәуiр көп және нысаны мен мазмұны әр түрлi. Бұл толып жаткан, өзинң кызмети, ұйымдастыру типи, баскару әдыстери мен қаржыландырылуй әр алуан шаруашылық жүргизуши предмет лердиң, отделение лардң қаржы жоспарлары. Бастапқы қаржы жоспарларының ортақтығы (бiрлiгi) олардың шаруашылық жүргiзудiң нақты субъектiсiнiң ақша қаражаттарының жеке дара айналымын негiздеу қабiлетiнде болып келетiндiгi, осыдар барып олардың айрықша арналымын бұл объектiнiң кiрiстер мен шығыстарын, оның қызметiнiң қаржылық нәтижелерiн және қаржы ресурстары қозғалысын ортақтастыратын тиiстi қатынастарды анықтау.

қы қаржы жоспарларын топтастырудың негiзiне кiрiстердiң, шығыстардың құрамы мен оларды есептеудiң әдiстемесiне, сондай ақ мемлекетпен және ұдайы өндiрiстiк процестiң барлық қатысушыларымен қаржылық өзара қатынастардың қалыптасуына ықпал жасайтын түрлi белгiлер қойылуы мүмкiн. Оларға ең алдымен меншiк нысандарын жатқызуға болады. Мәселен, мемлекеттик, жалгарлик, кооператив сиорындардыйң, пай-холдералик қғамдардың, бирлескен шетелдик сипорындард, жеке меньшик фирмалардың, қоғамдый ымладжы жылы.

ұл топтардың әрқайсысының кәсiпорындарының бiрқатар ортақтығымен қатар жеке субъектiлердiң қаржы жоспарлары салалық ерекшелiктерiне, өндiрiс өзгешелiгiне, кәсiпорынның қызмет сферасына, типi мен көлемiне байланысты нысаны мен мазмұны жағынан айырмашылықтары болады. Шаруашылық саласы, қызмет түрi, басқару әдiсi (коммерциялық есеп немесе бюджеттiк қаржыландыру) қаржыландыру көздерiне, кiрiстер мен шығыстардың құрамына, құрылымына айтарлықтай әсер етедi. Сондықтан оларды салалық, ведомстволық белгiсi бойынша, басқару нысаны, сондай ақ кәсiпорындардың түрлерi бойынша да (бiрлестiктер, концернер, iрi, орта, шағын кәсiпорындар) топтастырылған орынды.

Қаржы жүйесiнiң барлық сфераларын, буындарының қаржы жоспарлары болады және қаржы жоспарларының нысаны, оның көрсеткiштерiнiң құрамы қаржы жүйесiнiң тиiстi буынының өзгешелiгiн бейнелейдi.

қаржыландырылатын мемлекеттiк мекемелердiң қаржы жоспарлары смета деп аталады және негiзiнен олардың шығындары анықталады, ал кiрiстердiң қосымша көздерi болған жағдайда шаруашылық қызмет бойынша барлық түсiмдер мен шығындарды қызмет бойынша барлық түсiмдер мен шығындарды негiздейтiн кiрiс-шығыс сметалары жасалынады. Ұжымшылар, кооперативтiк ұйымдар, қоғамдық бiрлестiктер және сақтық компаниялары қаржы жоспарларын, мемлекеттiк билiктiң органдары түрлi деңгейлерi бюджеттердi жасайды. Коммерческиқ ецепт жұмыс истейтин кәсипорындар мэн ұйымдар қаржы жоспарларын брын киристер мэн шығистардың продажа түринде жасайтын. Бұл жоспарлардың рылымы нежизинен кәсипорындар үшин де, сондай-ақ бирлестиктер үшин де бирдей болады. Olardyң kiris bөliginde tabystar men қarazattardyң tүsimi, shyғys bөliginde wasps tүsimder esebinen zhasalatyn shyғyndar anyқtalady. Balanstyң «Kәsiporyndardyң budgetpen өzara arym katynastary» bөligi budgettsetin tүsimderdin zhne budgetten arzhylandyrudy kөrsetedi.

Қаражаттарының айналымы үлкен емес шаруашылық – жүргiзушi субъектiлер екi бөлiмнен: кiрiстер мен шығыстардан тұратын қаржы жоспарларын жасайды, оларда бюджеттен төленетiн төлемдер шығыстардың құрамына кiрiктiрiледi.

әсiпорынның кiрiстер мен шығыстары балансының ерекшелiгi сол, онда шаруашылық қаржы қызметiнiң түпкiлiктi нәтижелерi қамтып көрсетiледi, ал аралық нәтижелер ақша қаражаттарының айналымдары болмайды.

қша қаражаттарының айналымдарын тiркеу арнаулы қаржы жоспарында — төлем күнтiзбесiнде жүзеге асырылады. «Түсiмдер» бөлiмiнде өнiмдi (жұмыстарды, қызметтер көрсетудi) өткiзуден түскен табыс, банктардiң қысқа мерзiмдi өткен дебиторлық берешектiң түсiмдерi, ақша қаражаттарының басқадай түсiмдерi, кассадағы және есеп айырысу шотындағы қалдық қамтып көрсетiледi. «Шығыстар» бөлiмiнде тауар- материалдық құндылықтарды сатып алуға, еңбекақыға, салықтарды төлеуге жұмсалатын шығындар, басқадай шығыстар қамтып көрсетiледi. Сөйтiп, төлем күнтiзбесiнiң көмегiмен шаруашылық жүргiзушi субъектiлерде айналымдардың көлемiне қарай қысқа уақыт iшiнде ( бiр айдан бес күнге дейiн) оперативтiк қаржылық жоспарлау жүзеге асырылады. Нарыа өту кезинде кәсипорын қызметин тиимди басқарудың шешуши шарты ретинде фирманың ишки қаржи жоспарларының от мәни арта түсти. Қазiргi кезде көптеген фирмалар, акционерлiк қоғамдар және басқа кәсiпорындар қаржылық жоспарлауда да жалпы дүниежүзiлiк стандарттарға көше бастады.

ұл кәсiпкерлiк қызметтiң техникалық экономикалық негiзiне сайма-сай болатын құжат. Ол мемлекеттiк кәсiпорындардың экономикалық және әлеуметтiк дамуының жоспарларына қарағанда жекеше

әсiпорындар қатынастарының барлық жақтарын анағұрлым толық қамтиды. Бизнес жоспар өнимний немесе рсетуді, рекшеликтерин, м бсекелестик қабилетин, өтим.

қтық ортада қаржылық жоспарлау анағұрлым жоғары сапалық деңгейде жүзеге асырылады және ғылыми әдiстердi, қазiргi заманғы техникалық құралдарды және берiк ақпараттық базаны пайдалана отырып бұл процестiң жүргiзуге мүмкiндiк беретiн жаңа нысандармен және әдiстермен молаяды.

қолданылатын қаржылық көрсеткiштер

қаруда және шаруашылық қаржылық қызметтi жоспарлауда қаржылық көрсеткiштер шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң, салалардың және жалпы ұлттық шаруашылықтың ақшалай табыстар мен қорланымдарын жасаумен және пайдаланумен байланысты қызметтiң түрлi жақтарын сипаттайтын жоспардың, есептiң немесе есеп қисаптың мәлiметтерi пайдаланылады. Олар абсолюттiк және салыстырмалы мөлшерлерде тұлғаланады.қаржылық көрсеткiштер сан және сапа түрiнде белгiлi бiр қаржы экономикалық категорияны, қосалқы категорияны, қаржы қатынастарының элементi бейнелейдi.

қ жүргiзушi төменгi буындарында, мысалы, мынадай аса маңызды абсолюттiк қаржылық көрсеткiштер қабылданады:

• өнiмдi өткiзуден түсетiн табыс;
• өткiзiлген өнiмнiң өзiндiк құны;
• ң шығысы;
• қызметтен түсетiн табыс;
• ғының сомасы;
• қшалықты көрсеткiштер банк, сақтық қызметтерiнде, зейнетақы және басқа қорларды пайдаланылады.

қ салу кезiнде жиынтық жылдық табыс, жиынтық жылдық табыстан шегерiмдер, салық салынбайтын табыс, айналым және импорт сияқты және басқа көрсеткiштер қолданылады. Memlekettik қyymdar men mekemelerde zhapy zhne zheke elementter boyinsha shyғystyrdyң kөrsetkishteri қoldanylady.

Ұлттық шаруашылық деңгейдегi қаржылық көрсетiкштер мемлекеттiң қаржы ресурстарының ауқымы мен құрылымын, мемлекеттiк бюджет және басқа қаржы жоспарлары арқылы олардың бөлiнуiн, экономиканың түрлi салаларының рентабелдiлiгiн және бюджетке төленетiн табыстың үлесiн сипаттайды. Memlekettiң karzhy resurstaryn kalyptastastyrudyң tyimdiligi zhalpylama baғalaudy karzhy resurstary auқymynyң zalpy ұlttyқ өnim men ұlttyқ tabysқa atynasyn sipattayktyter kөrқatyknatyynter.

Қаржылық көрсеткiштердi есептеу кезiнде нормалар мен нормативтер пайдаланылады, олар қаржы жоспарларын, болжамдарын, бағдарламаларын ғылыми негiздеуге арналған.

өнiмдi өлшеудiң натуралды бiрлiктерiнде, уақытта, ақша өлшемiнде) тұлғаланады.

Қаржылық жоспарлауда қаржы ресурстарын жасаудың, бөлудiң және пайдаланудың ең төменгi, орташа және жоғарғы шектi нормалары мен нормативтерi қолданылады. Жиынтық қаржылық жоспарлауда көбiнесе

қтылы шаруашылық органдарының қаржылық көрсеткiштерiн жоспарлағанда жеке дара нормалар мен

Қаржылық нормалар мен нормативтерi сондай-ақ бекiтiлетiн және есеп қисаптық болып бөлiнедi. Bekityletin нормативные нормальные мужчины қoldanystay zaңnamamen belgilenedi, isaptyқtary ishki zhosparlaud payalanylada. Бекiтiлетiндерге салық мөлшерлемелерi, әлеуметтiк қажеттерге, бюджеттен тыс қорларға аударылатын аударымдардың нормалары, есеп қисаптарға аударымдардың нормалары және кәсiпорындар мен ұйымдардың қорлану және тұтыну қорларын, негiзгi қорларды жөндеу қорын жасау нормативтерi және кәсiпорындар мен мекемелердiң қаржы қызметiн реттейтiн басқалары жатады. Сандай ақ бiрыңғай нормалар мен нормативтер болып ажыратылады, әр түрлi шаруашылық жүргiзушi субъектiлер мен салалар үшiн амортизациялық аударымдардың нормалары және сараланған түрлi шаруашылық жүргiзушi субъектiлерде түрлiше болатын айналым қаражаттарының нормалары мен нормативтерi.

өптеген қаржылық көрсеткiштер бiр мезгiлде нормалар, нормативтер немесе лимиттер бола алады, мысалы, табыстылықтың деңгейi, түрлi қаржы қорларының атаулары көрсеткiштер де, нормативтер де немесе лимиттер де болып табылады. Қызметтiң қаржы нәтижелерiн жоспарлау мен болжау процестерiндегi қаржы механизiмiнiң бұл қозғалмалы элементтерiнiң тығыз тоқайласуы, өзара байланысы мен өзара iс қимылы байқалып отыр

ң қаржысын жоспарлаудың тәжiрибесiн талдау.

құралдардың қалыптасуы, бөлiсуi және пайдалану процесiнбасқару бюджеттi жоспарлау мен болжамдау арқылы iске асырылады. Бюджеттi жоспарлау рөлi мен мәнi бюджеттiк құралдарды қалыптастыру мен оларды негiзгi мақсаттарға, әлеуметтiк реформаларды дамыту мен әрi қарай тереңдетуге, бiлiм мен денсаулық сақтауды дамытуға, индустралды-инновациялық дамуға, аграрлық сектордың дамуына, пайдаланудағы мемлекеттiң мүмкiншiлiктерiн анықтайтын адрестi қаржылық жоспар – бюджеттi құрғанда көрiнедi.

ң экономикалық мағынасы барлық қаржылық жүйенiң әр түрлi буындары арасында қоғамдық өнiм құны мен ұлттық табысты орталықтандырылған түрде бөлiсу мен қайта бөлiсу бойынша мәнерленедi және әр деңгейдегi бюджеттердi жасау мен атқару процестерiнде көрiнедi. Бюджеттик жоспарлауды негизи болип элдің мемлекеттик әлеуметтик-экономикақ даму бағдарламасы табылады.

ң жалпы қаржылық жоспарлаудың және оның маңызды құрамалы буыны – бюджеттiк жоспарлау, яғни барлық халықшаруашылығын жоспарлаудың органикалық бөлшегi болып табылады. Сонымен қатар, қаржы ресурстары басқарудағы бюджеттiк жоспарлаудың рөлi өте зор, себебi ол тек қана бюджеттiң кiрiстерi мен шығындарының жоспарын құруы және оларды атқаруы, яғни төлемдер бойынша мiндеттемелер тағайындау мен бюджеттiк қаржыландыру көлемiн анықтаумен шектелмейдi. Budgettiң Basқa Karzhy Zhosparlar Ishinde Alatyn Erekshe Akhualy Budgetti Zhosparlauғa Zhapymemlakettik Mәn Beredi. Ol Memlekettik basқarudy regalau изменен biliktik өkilettilikti ortalyқsyzdandyrudyң barlyқ byudzhettik protseske қatysushylar arasyndaғy қarzhylyқ zhane byudzhetaralyқ atynastyrdy zhedy yyyrlyndy.

қаржылық жоспарлаумен, бюджеттiк арнаулардың мақсаттық сипаттарымен, резервтердiң барлағымен және кiрiстер мен шығындардың теңгерушiлiктерiмен өзара байланыс талаптарына сәйкес болуы тиiс. Жоспарлау процесiнiң негiзгi мақсаты – ол төлемдердiң әрбiр түрi бойынша салықтар мен басқа да кiрiстердiң жылдық түсiмiн анықтау және әр түрлi деңгейдегi бюджеттер арасында кiрiстердi дәйектi бөлiсiн қамтамасыз ету. Кiрiстер мен шығындарды басқарудың тиiстi өкiлеттi органдардың мемлекеттiк бюджетке салықтар мен төлемдердiң түсуiн болжамдау, талдау мен бақылау жөнiндегi жұмыстарын ұйымдастыру мен басшылық ету, бюджеттiк құралдарды тиiмдi жұмсау және мемлекеттiк бюджеттiң кiрiстiк пен шығындық бөлiмдерiн атқару жөнiнде есеп дайындаумен тұжырымдалады.

қсаттар шешiледi:

• қтандырылған және орталықтандырылмаған қаржылық жоспар арасындағы қажеттi арақатынас пен жалпы қаржылық қатынастарды анықтау;
• ң әрбiр қатысушыларының елдiң дамуын қаржылық қамтамасыз етудегi қатысу дәрежесiн тағайындау;
• Қаржы ресурстарының жалпы көлемiн тағайындау мен оларды мемлекеттiк мекемелер мен бюджеттiк бағдарламалар әкiмшiлiктерi бойынша бөлу;
• әркет салалары мен экономика секторларының қаржы жоспарлары негiзiнде мемлекеттiк бюджет кiрiстерiнiң жалпы көлемi мен әр түрлi көздер арқылы түсетiн кiрiстер көлемiн анықтау;
• Бюджеттiң жалпы және шығын түрлерi бойынша шығындар көлемiн анықтау.

қсаттарды шешу бөлек бюджеттер арасында мемлекеттiк бюджеттiң кiрiстерi мен шығыстарын тиiмдi бөлудi, әрбiр бюджеттiң нақты теңгерушiлiгiн, жыл бойы кiрiстердiң бiрқалыпты түсуiн және қарастырылған шараларды уақытында қаржыландырудың қамтамасыз етедi. Sonymen birge memlekettik materialdy zhne karzhy reservter, zhosparlardy oryndau men budgetti atkaru barysyna karzhylyk baқylyқ karastyrylady.

ңында бюджеттiң кiрiстiк және шығыстық бөлiмдерiнiң дамуының ықтимал бағыттарына нақты бағаларын анықтау процесi түсiндiрiледi. Бұл эконом дамуйн болашақ жоспарлауына негизделеди, себеби натуралды көрсеткиштердиң болашақ өсуйнің сепсиз бюджеттик ресурс запалы ғылым больжамдау мүмкин емес.

ң негiзгi мақсаты – ол экономикада қазiргi кезеңде пайда болған тенденцияларды, нақты әлеуметтi экономикалық шарттарды және олардың өзгерiстерiнiң болашақ бағалауланынесепке ала отырып, бюджеттiң оңтайлы дамуын жасау мен дәйектемелеу. Мұндай болжамдау нәтижесiнiң мемлекеттiң қаржы-бюджеттiк саясатында тиiмдi шаралар қабылдауда өте маңызды мәнi бар.

ң бюджетiн жоспарлау мен болжаудың үш маңызды бағыттарда жұмыс iстеудi қарастырады:

• ғындардың барлық түрлерi бойынша континенттердiң болжамдық мөлшерiн анықтау;
• әрекеттегi заңнамаларға сәйкес бюджет жүйесiнiң деңгейлерi бойынша реттеушi кiрiстердiң бөлiсi;
• қаржылық жәрдем,бюджеттiк қамсыздандырулықты теңестiру себебiн жоғары,төмен тұрған бюджеттер арасында арақатынасты тағайындау;
• әрекетiнiң негiзгi шарты – ол жалпымемлекеттiк мұқтаждыққа қажеттi бюджеттiк құралдарды тұрақты және бiрқалыпты түсуiн қамтамасыз еру.

ғастырушылық, басымдылық, теңгерушiлiк және дәйектемелiк принциптер талаптарына сәйкес iске асылылады.

ң бiрлестiк принципi құрамына республикалық және жергiлiктi бюджеттер кiретiн елдiң мемлекеттiк бюджетiн құрумен қамтамасыз етiледi. Әрекеттегi заңнамаларға сәйкес бұл принцип республикалық және жергiлiктi бюджеттерден қаржыландырылған бюджеттер деңгейлерi арасындағы кiрiстер бөлiсу нормативтерi мен ұзақ мерзiмдi субвенциялар және бөлiсу нормативтерi мен ұзақ мерзiмдi субвенциялар және бюджеттiк алымдар мөлшерiн тағайындау негiзделедi.

ң жалғастырушылық принципi орта мерзiмдi фискалдық саясаттың бағыттары мен елдiң әлеуметтiк-экономикалық даму болжамдарына негiзделген ағымдағы және болашақ бюджеттiк жоспарлау тiркемесiмен қамтамасыз етiледi.

қ принцип елдiң орта мерзiмдi әлеуметтiк-экономикалық даму жоспарының басымдылықты бағыттары негiзiнде бюджеттiк жоспарлаумен қамтамасыз етiледi.

ң кiрiстерi мен шығындарының теңгерушiлiк принципi бюджеттi қалыптастыруда баланстық әдiстi пайдалану негiзi арқылы қамтамасыз етiледi. Бюджеттiң теңгерушiлiгiнiң қажеттiлiгi қайбiр деңгейдегi бюджеттi атқару мақсатымен дәлелденедi және ол немесе жоғары бюджеттен субввенция беру арқылы немесе бюджет шығындарын қысақарту арқылы немесе мемлекеттiк берешектi қалыптастыру арқылы не болмаса басқа да заңнамалармен қарастырылған әдiстер арқылы қамтамасыз етiледi.

әйектемелiк прицип бюджет жобасына осы немесе басқа түсiмдер не шығындарды енгiзу қажеттiлiгiн анықтайтын нормативтi құқықтық актiлер негiзi арқылы бюджет жоспарлаумен қамтамасыз етiледi.

ғанда аймақтар арасындағы табиғатты климаттық және әлеуметтiк-экономикалық ерекшелiктердi есепке алу қажет, себебi олар әр аймақ тұрғындары жағдайларының негiзгi және анықтаушы факторлары. Сондықтан бюджеттi жоспарлауда нормалар мен нормативтер пайдаланады. Budgettik kodekske sәykes naturaldy normater — ol budgetti zhosparlau men atgaruda mindetti tүrde payalanatyn materialdy nemese materialy emes azhetti baylyқty tұtynudyң naturaldy kөrsetkishteri. Олар Үкiметпен жасалады және бекiтiледi.

қолданатын кiрiстердi бөлiсу нормативтер – ол әр дейгейдегi бюджеттер арасындағы кiрiстердiң пайыздық арасалмағы. Bұl normater tұraқty sipaty bar, sebebi olar orta merzimdi fiskaldyқ sayasattyң negizinde anyқtalady zhne olardy payalanu budget zhyesi boyinsha shyғyndy өkilettilikty shekteude bailany.

ң алдағы жылғы бюджетке кiрiстердiң түсуiн болжамдау Салық, Бюджет кодекстер мен басқа да нормативтiк құқықтық актiлерге сәйкес iске асырылады. Сонымен қатар республика мен аймақтардың орта мерзiмдi әлеметтiк-экономикалық даму жоспарларының макроэкономикалық көрсеткiштерi, елдiң ортамерзiмдi фискалдық саясаттың ережелерi мен көрсеткiштерi, ағымдағы мерзiмнiң бағалау мен салықтық түсiмдерге әсер ететiн негiзгi көрсеткiштердiң болашақ өзгерiстерi есепке алынады. Бюджеттi болжамдауда пайдаланатын негiзгi макроэкономикалық көрсеткiштер ретiнде жалпы iшкi өнiм көлемi, ақша құралдарының көлемi, еңбекақы қорының мөлшерi, инфляция индексi, тауар айналымының көлемi, импорттық-экспорттық операциялардың көлемi, Ұлттық валюта курсы қолданылады.

ң экономикалық саясатына сәйкес орта мерзiмдi бюджеттiк жоспарлау негiзiнде бюджеттiк процестi iске асыруын анықтайды. Аль бюджеттик жоспарлауға стратегли бағытты беретин Үкимет тарапынан жасалып, алдымыздағы үшжылдық мерзимге салқтык-бюджеттик бағдарламаны анқтайтын арнай құжат. Бұл құжат элдиң Орта мерзимдик әлеуметтик-эконом леди жоспары мужчины басқа да стратегиқ жне бағдарламалық құяттар негизинде жыл сайын бир жылыға ұзартылып отыратн мерздыихгылдяс. Бұл құжаттың маңыздылығы мен қажеттiлiгi, ең алдымен елдiң экономикалық дамуы көп жағдайда оның қаржы жүйесiнiң даму бағыттарына тәуелдi екенiмен, жүргiзiп жатқан салықтық-бюджеттiк саясаттың ахуалы мен оның бүгiнгi талаптарға сәйкестiгiмен дәлелденедi.

қ бюджеттiң атқарылуын Қазақстан Республикасының Үкiмет қамтамасыз етедi. Zaң aktilerinde kөzdelgen zhaғdaylarda republikalyқ budjetke tauarlyқ nemese zattay buliktegi tүsimderge zhәne olardy repubblicheқ budgetten қarzhilandyrylatyn memleketti mekemelerdiң zhұmsaillheb.

ұйымдарынан республикалық бюджетке түскен түсiмдердiң олардың бекiтiлген көлемiне асып түсетiн бөлiгi мен республикалық меншiктегi және кен өндiрушi әрi өңдеушi салаларға жататын мемлекеттiк мүлiктi жекешелендiруден түскен қаражатты Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейтiн тәртiппен бюджеттi атқару жөнiндегi уәкiлеттi орган республикалық бюджеттен Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына аударады. Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына аударылған сома республикалық бюджеттiк атқарылу туралы есепке көрсетiледi.

Қазақстан Республикасының Үкiметi республикалық бюджет тапшылығын қаржыландыру көздерiн айқындайды және бюджеттiң атқарылу барысында ағымдағы қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңмен бекiтiлген бағдарламалар бойынша сомалардың шегiнде мемлекеттiк мекемелердiң құрылым мен функцияларын жетiлдiру жөнiндегi

iс шараларды жүзеге асыруға байланысты бағдарламаларды iске асыратын мемлекеттiк органдар тiзбесiнде өзгерiстер енгiзуге құқығы бар.

қарылуы жөнiндегi уәкiлеттi орган белгiлеген тәртiппен: тиiстi қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңды iске асыру туралы Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң актiсiне және бюджетке түсетiн ақша түсiмдерiнiң күтiлiп отырған көлемiн ескере отырып бюджеттiк бағдарламаны қаржыландыру жоспарларына сәйкес республикалық бюджеттi қаржыландырудың жиынтық жоспарын бекiтедi және оған өзгерiстер енгiзедi; бюджетке түсетiн нақты түсiмдердi республикалық бюджет пен облыстық бюджетпен аудандар (қалалар) бюджеттердiң арасында кiрiстердi бөлу нормативтерi бойынша бөлудi жүргiзедi. Бюджеттiк бағдарламалардың паспортына, бюджетке түсетiн ақша түсiмдерiнiң күтiлiп отырған көлемiн ескере отырып, республикалық бюджеттi қаржыландырудың жиынтық жоспарына бюджеттiк бағдарламалардың әкiмшiлерiне рұқсаттар бередi. Республикалық бюджеттiк бағдарламалар әкiмшiсiнiң рұқсатына және бюджеттiк бағдарламаның паспортына сәйкес мемлекеттiк мекемелердiң мiндеттемелерiн тiркеудi жүзеге асырады. Растайтын құжаттар негiзiнде мемлекеттiк мекемелердiң қабылдаған мiндеттемелерi бойынша төлемдердi жүзеге асырады.

қ бюджеттiң атқарылуы бойынша жүргiзiлген операциялардың, жеке және заңды тұлғалардың мемлекеттiк мекемелер алдында қабылдаған мiндеттемелерiнiң, орындалмаған мiндеттемелерiнiң, республикалық бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттiк мекемелердiң кредиторлық берешегiнiң, үкiметтiк борыштың, жеке және заңды тұлғалардың республикалық бюджет алдындағы борыштық мiндеттемелерiнiң және республикалық бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттiк мекемелер активтерiнiң есебiн жүргiзедi.

үсетiн ақша түсiмдерiнiң күтiлiп отырған көлемi алдағы мiндеттемелер қабылдау және төлемдер жүргiзу үшiн жеткiлiксiз болған жағдайда, республикалық бюджеттiк бағдарламалардың әкiмшiлерiне бюджеттiк бағдарламаларды қаржыландыру жоспарларына өзгерiстер енгiзу қажеттiгi туралы ақпарат бередi. Ағымдағы қаржы жылының iшiнде, бюджетке түсетiн ақша түсiмдерiнiң күтiлiп отырған жылдық сомасына сәйкес келмеген жағдайда, республикалық бюджеттiң одан әрi атқарылуы жөнiнде шешiм қабылдау үшiн Қазақстан Республикасының Үкiметiн хабардар етедi. Уақытша бос ақшасын Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiсi салымдарына орналастырады; бюджеттiк бағдарламалардың паспорттарына сәйкес республикалық бюджеттiк бағдарламалардың iске асырылуын бағалауды жүргiзедi; егер республикалық бюджеттiк бағдарламалардың iске асырылуын бағалау нәтижелерi бойынша бюджеттiк нақтылау туралы ұсыныс әзiрлейдi; бөлiнген қаражаттар рұқсаттарда көзделмеген мақсаттарға пайдаланылған жағдайда, бюджет қаражаттарды керi қайтарып алуды жүргiзедi.

ғдарламаларды қаржыландыру жоспары республикалық бюджеттi қаржыландырудың жиынтық жоспарына жатады.

Республикалық бюджеттiк бағдарламалардың әкiмшiсi белгiленген тәртiппен: бюджеттiк бағдарламаларды қаржыландару жаоспарларын бекiтедi және оларға өзгерiстер енгiзедi; бюджеттiк бағдарламаларды қаржыландыру жоспарларының республикалық бюджеттi қаржыландырудың жиынтық жоспарына сәйкестiгiн қамтамасыз етедi; бюджеттiң атқарылуы жөнiндегi уәкiлеттi органға бюджеттiк бағдарламаларды қаржыландыру жоспарларын табыс етедi. Мемлекеттiк бюджеттiң атқарылу жөнiндегi уәкiлеттi орган берген рұқсаттар шегiнде бюджеттiк бағдарламаларды қаржыландыру жоспарларына, бюджеттiк бағдарламалардың паспорттарына сәйкес мемлекеттiк мекемелерге рұсаттар бередi, бюджеттiк бағдарламаларды iске асырылу мониторингiн және олардың бағалауды жүргiзедi.

Республикалық бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттiк мекеме белгiленген тәртiппен:

• бюджеттiк бағдарламаларды қаржыландыру жоспарын жасайды және республикалық бюджеттiк бағдарламалардың әкiмшiсiне оны өзгерту жөнiнде ұсыныс енгiзуге құқылы;
• қ бюджеттiк бағдарламалар әкiмшiлерiнiң рұқсаттары шегiнде бюджеттiк бағдарламаның паспортына сәйкес мiндеттемелер қабылдайды;
• бюджеттiк бағдарламаның паспортына сәйкес қабылданған мiндеттемелер шегiнде шығыстарды жүргiзедi;
• қ бюджеттiң атқарылуы бойынша жасалған операциялардың есебiн жүргiзедi;
• ң атқарылу жөнiндегi уәкiлеттi органға және Республикалық бюджеттiң атқарылуын бақылау жөнiндегi есеп комитетiне республикалық бюджеттiң атқарылуы туралы есептi дайындауға қажеттi ақпаратты табыс етедi.

Қаржы жылының басындағы бюджет қаражаттарының қалдықтары, бюджет қаражаттарының бос қалдықтары қаржы жылының iшiнде негiзгi үкiметтiк борышты өтеуге және ұйымдастырылған бағалы қағаздар рыногында мемлекеттiк эмиссиялық бағалы қағаздарды сатып алуға пайдалануы мүмкiн. Қазақстан Республикасының Үкiметi республикалық бюджеттiң атқарылуы барысында тиiстi қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңмен бекiтiлген жекелеген республикалық бюджеттiк бағдарламаларды қаржыландырудың арнаулы тәртiбiн белгiлеуге құқылы.

қарушы органдар тиiстi әкiмшiлiк аумақтық бөлiнiстер бюджеттiң атқарылуын, бюджеттiк қаражаттардың тиiмдi және нысаналы жұмсалуын қамтамасыз етедi. Бюджеттiк бағдарламаларды қаржыландыру жоспарларын және жергiлiктi бюджеттiк қаржыландырудың жиынтық

әкiлеттi органдардың, жергiлiктi бюджеттiк бағдарламалар әкiмшiлерiне рұхсат бередi.

әкiлеттi орган белгiленген тәртiппен мәслихаттың ағымдағы қаржы жылына арналған жергiлiқтi бюджеттi бекiту туралы шешiмiн атқарушы органның актiсiне, бюджетке түсетiн ақша түсiмдерiнiң күтiлiп отырған көлемiн ескере отырып, бюджеттiк бағдарламаларды қаржыландыру жоспарларына сәйкес жергiлiктi бюджеттi қаржыландырудың жиынтық жоспарын бекiтедi және оған өзгерiстер енгiзедi және оны бюджеттiң атқарылуы жөнiндегi уәкiлеттi органның аумақтық бөлiмшелерiне табыс етедi.

ғдарламалардың паспорттарына, бюджетке түсетiн ақша түсiмдерiнiң күтiлiп отырған көлемiн ескере отырып, жергiлiктi бюджеттiк бағдарламалардың әкiмшiлерiне рұқсаттар бередi. Бюджетке түсетiн ақша түсiмдерiнiң күтiлiп отырған көлемiн алдағы айларда мiндеттемелер қабылдау және төлемдер жүргiзу үшiн жеткiлiксiз болған жағдайда, жергiлiктi бюджеттiк бағдарламалардың әкiмшiлерiне бюджеттiк бағдарламаларды қаржыландыру жоспарларына өзгерiстер енгiзу туралы ақпарат бередi.

ң шикiзаттық емес секторында шағын және орта бизнестiң жобалары бойынша инвестициялық салықтық преференциялар алудың хабарлау жүйесiн енгiзу.

әлеуметтiк-экономикалық саясаттың негiзгi бағыттарын тиiмдi шешуге арналған бюджет шығыстарын бағдарлау үшiн мыналар көзделедi:

• қ, орта мерзiмдi және бюджеттiк жоспарлаудың мақсаттары мен мiндеттерiн ықпалдастыру;
• әне атқару процесiн бюджеттiк шығыстардың тиiмдiлiгi мен нәтижелiлiгiне, тиiмсiз шығындарды қысқартуға бағдарлау;
• қалыптастыру мен атқару процесiнiң ашықтығын қамтамасыз ету;
• ғдарламалардың әкiмшiлерiне бюджеттiк тәртiптi сақтау бойынша қойылатын талаптарды күшейту;
• қшасын (қолма-қол ақшаны) басқарудың сапасын арттыру.

үсiмдерiн болжамдау

ң орындауға қажеттi елдiң бiр ортаға топталған қаржы ресурстарының бөлiгiн және заңнамаларға сәйкес билiк органдарының әр деңгейлерiне иелiк iстеуге ақысыз және қайтарылмайтын тәртiппен түсетiн ақша құралдарын көрсетедi. Бюджетке түсетiн кiрiстер, оларды жұмылдыратын формалар мен әдiстер жиынтығы мемлекеттiк бюджеттiң түсiмдер жүйесiн құрады. Мұндай түсiмдер маңында Бюджет кодексiмен тағайындаған белгiлi мөлшерде және тағайындарған мерзiмде бюджет есебiне алынатын мiндеттi төлемдер түсiнiледi.

үсiмдерiнiң негiзiн салықтар мен алымдар түрлерiнде жұмылдыратын төлемдер құрайды. Республика аумағында орналасқан меншiк және шаруашылық формаларынан тәуелсiз барлық заңды тұлғалар мен азаматтар қолданыстағы заңнамаларға сәйкес бюджетке салықтар, алымдар және мiндеттi төлемдер төлеуге тартылады. Салықтар, алымдар мен төлем төлеушiлер, яғни заңды және жеке тұлғалар оларды бюджетке төлеудiң басқа төлемдерден басымдылығын қамтамасыз ету мен әрекеттегi заңнамаларға сәйкес оларды уақытымен және толығымен төлеуге жауапкершiлiктерi тағайындалады.

Бюджет түсiмдерiн болжау. Салық түсiмдерi контингентiнiң есеп әдiсiнiң сипаттамасы. Корпарациялық табыс салығының болжауы бiрнеше есептеу нұсқаларымен анықталады. Бiрiншi нұсқа бойынша есептiк кезеңде тапсырылған салық декларацияларының мәлiметтер жиынтығы пайдаланады. Бұл мәлiметтер арқылы ең алдымен болжамдау мезiмiне салық салынатын табыс анықталады. Сонымен бiрге шешiмдер көлемiнiң өзгерiстерi де есептеледi, яғни есептi мерзiмi бойынша анықталған салық салынатын табыс ағымдағы жылғы инфляция деңгейi мен келесi салық жылына болжамдап отырған инфляция деңгейiне коррекцияланады. Сондай ақ, осыған қоса зияндар көлемiнiң өзгерiстерi мен оларды ауыстыру мерзiмi есептелуге тиiстi.

ғының сомасы келесi формула арқылы анықталады.

ұнда

қ табыс салығының болжамы;

• ға салық салынған табыс көлемi;
• ғымдағы жылғы тұтынушылық бағалар индексi;
• Іб-жоспарлаушы жылға тұтынушылық бағалар индексi;
• ғы салықтың орташа мөлшерлемесi.

әрбiр аймақтағы iрi салық төлеушiлер бойы корпорациялық табыс салығының есептелген және төленген сомасы мен салық декларациялар бойынша жылдық артық – ауыс нәтижесi және алым – салық қалдықтары сомалар өзгерiстерi жөнiндегi ақпарат пайдаланады. Мұндай есептеуде күтiлетiн түсiмдерден тұрақты сипатта емес және өндiрiстiк iс — әрекетпен байланысы жоқ бiржолғы төлемдералынады да

• 27 —

қтың күтiлетiн сомасы жоспарлап отырған тұтынушылық бағалардың индексiне корреляцияланады. Болжамдап отырған түсiмдер сомасы бұл арада келесi формула арқылы анықталады.

ң қызмет көрсету бойынша қазақстандық көздерден түскен табыстарына түсетiн салықтарды божамдау негiзiнде олардың ақырғы екi жыл боый түсiмдерiнiң динамикасы мен болжамдап отырған мерзiмдегi экономика дамуының макроэкономикалық параметрлерiнiң өзгерiстерi бойынша жоспарланады. Төлем көзiнен салынатын жеке табыс салығын болжамдау үшiн салық органдарының тапсырылатын салық декларацияларының мәлiметтерi пайдаланады. Ең алдымен есептелген салық салынатын табыс сомасы мен жеке табыс салығының мөлшерi пайдалана отырып, аймақтар бойынша өткен жылмен есептi жылды қалыптасқан салық алуының орташа пайызын келесi формула арқылы анықтау қажет:

• қ алудың орташа пайызы;
• ғы төлем көзiнен салынатын жеке табыс сомасы;
• ғы салық салынатын табыстың есептелген сомасы.

ң негiзiнде ағымдағы жылдағы түсетiн салықтардың сомасы анықталады. Төлем көзiнен салынатын жеке табыс салығының болжамы келесi формула арқылы есептеуге болады:

өлем көзiнен салық салынбайтын табыстар бойынша жеке табыс салығын есептеу үшiн салық салуға жатпайтын табыс сомасы мен салықтық шегерiмдер сомасына азайтылған төлем көзiнен салық салынбайтын табыс сомасына орташа мөлшерлеменi қолданылады. Бұл арада аймақ бойынша қалыптасқан орташа мөлшерлеме мөлшерi әсер ететiн факторларға коррекцияланған есептi мәлiметтер арқылы анықталады.

ғы талон бойынша қызмет атқаратын жеке тұлғалардың жеке табыс салығын болжамдау үшiн аймақ аумағында осындай тәртiппен iс әрекет атқаратын жеке тұлғалардың саны жөнiндегi жергiлiктi атқарушы органдардың мәлiметтерi мен жергiлiктi өкiлеттi органдардың шешiмiмен бекiтiлген бiржолғы талондардың құны пайдаланады.

ңды тұлғалар мен жеке кәсiпкерлерге салынатын мүлiк салығын болжамдау үшiн ақырғы есептi мезгiлдегi жеке тұлғалардың негiзгi құралдары мен материалды емес активтерiнiң құны жөнiндегi статистикалық мәлiметтер пайдаланады. Есептеу маңында жалпы құнынан салық салынбайтын объектiлер құны, мүлiк салығын төлемейтiн жеке тұлғалардың негiзi құралдары мен материалды емес активтерiнiң құны алынады. Негiзгi құралдардың салық салатын құны болашақ қайта бағалау коэффициентiне түзетiлiмделiп, Салық кодекснде бекiтiлген салық мөлшерлемесi негiзiнеде келесi формуламен есептеледi:

Қнқ*К/100%)*Сс/100%

ұлғалардың мүлiк салығының болжамы жеке тұлғаның меншiк құқығында жеке кәсiпкерлiк iс әрекетте пайдаланбайтын мүлiгiнiң құны жөнiндегi уәкiлеттi органдардың мәлiметтер негiзiнде анықталады. Уәкiлеттi орган салық салатын мүлiк құнын анықтау үшiн тұрғын үй жайлардың бiр шаршы метрiнiң базалық құны, оның көлемi, тозу коэффиценттерiмен бекiтiлген мөлшерлемелердi пайдаланады. Сонымен қоса, есептеу жасағанда әрекеттегi заңнамаға сәйкес берiлген жеңiлдiктер де есептелуi қажет. Бұл арада болжамдық түсiмдер сомасы келесi формула арқылы анықталады:

Қнқ* Сс/100%

өлiк құралдарының салығының болжамы көлiк құралдарының двигатель көлемi, жүк көтергiштiгi мен отыратын орындарына байланысты түрлерi және топтары бойынша iшкi iстер органдары дайындайтын олардың саны жөнiндегi мәлiметтерi негiзiнде есептеледi. Осылай есептелген жалпы санынан салықтық заңнамаға сәйкес берiлетiн жеңiлдiктерi бар заңды және жеке тұлғалардың көлiк құралдары саны алынады. Автокөлiк құралдарының әрбiр түрi мен тобы бойынша салық сомасы келесi формула арқылы есептеледi:

Әлеуметтiк салық мөлшерiн болжамдау үшiн ағымдағы жылдың осы салық бойынша салық декларацияларының мәлiметтерiн пайдаланады. Салық салынатын табыстың нақты көлемi мен әлеуметтiк салықтың орташа мөлшерлемесi анықталады:

Ән / Тн * 100%

қ заңнамада қарастырылған жеңiлдiктердi есептей отырып, жер салығының болжамдық срмасы келесi формула арқылы анықталады:

• ғының болжамдық сомасы;
• ң алқабы;
• әрбiр жер категориясы бойынша орташа базалық мөлшерлеме;
• ңнамаға сәйкес жеке төлеушiлер үшiн тағайындалған коэффициент.

ғын жоспарлау келесi категория бойынша iске асырылады – а) ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлер; ә) елдi мекен жерлерi; б) өнеркәсiп, көлiк, байланыс, қорғаныс және өзге де ауыл шаруашылығы емес мақсаттағы жерлер.

ңғай жер салығын болжамдау үшiн де декларациялар мәлiметтерi пайдаланады. Бұл салықты есептеу базасы болып жер учаскесiнiң бағалау құны табылады, ал оның сомасы осы бағалау құнға заңнамада бекiтiлген мөлшерлеменi пайдалану арқылы есептеледi.

ғаны үшiн төлемақының болжамдық сомасы су ресурстары жөнiндегi уәкiлеттi органдардың мәлiметтерi негiзi мен төлемақы төленетiн объектiлер бойынша және су тұтыну мен арнайы су пайдалану түрлерiне байланысты Үкiмет тағайындаған мөлшерлемелердi қолдану арқылы келесi формуламен есептеледi:

Тс = Сп * С

қ түсiлдерiн контингентiнiң есеп әдiсi келесi кезеңдермен сипатталады:

• қару жөнiндегi орталық уәкiлеттi орган ағымдағы салық түсiмдерi бойынша барлық мәлiметтердi қортындап, оларды бюджеттiк жоспарлау жөнiндегi орталық уәкiлеттi органға ұсынады;
• өнiндегi орталық уәкiлеттi орган елдiң орташа мерзiмдi әлеуметтiк–экономикалық даму жоспарының макроэкономикалық көрсеткiштерi негiзiнде салық түсiмдерiнiң контингенттерiн болжамдап, оларды бюджеттiк жоспарлау жөнiндегi уәкiлеттi органдарға жеткiзедi;
• әне бюджеттi атқару жөнiндегi жергiлiктi уәкiлеттi органдар тиiстi аумақ бойынша кiрiстер шектелiмдерiн жоспарлауды iске асырады.

ң шектелiмдерiн болжамдау процесiнде әрекеттегi заңнамалық және нормативтiк актiлерге енгiзiлген өзгерiстер мен қосымшаларды есептеу қажет және түсiмдер бюджет жүйесiнiң деңгейлерi бойынша кезектi жылға бекiтiлген республикалық бюджет жөнiндегi Заңнын баптарына сәйкес болуы тиiс.

ұмыстар және қызметтер бойынша iшкi салықтар түсiмдерiн болжау. Ішкi немесе жанама салықтар ол тауарлардың бағасы арқылы төленетiн немесе тарифке енгiзiлетiн сол тауарлар мен қызметке салынатын салықтар. Мұндай салықтардың нақты төлеушiлерi болып сол тауар немесе қызмет иелерi салық сомаларын оларды өткiзгенде алады. Ішкi салықтарға қосылған құн салығы мен акциздер жатады.

Қосылған құн салығы түсiмдерiн екi вариантпен болжамдау мүмкiн. Бiрiншi варианттың есебi елдiң орташа мерзiмдi әлеуметтi экономикалық даму жоспарына сәйкес жалпы iшкi өнiмнiң болжамдық көлемi мен ҚҚС алуының орташа пайызына негiзделедi. Екiншi вариантының есебi ҚҚС түсуiнiң мониторинг жөнiндегi салық органдарының мәлiметтерiне негiзделедi. Бұл арада iрi салық төлеушiлер бойынша есептелген және төленген ҚҚС сомалары жөнiндегi мәлiметтер пайдаланады.

Қазақстан Республикасында өндiрiлген тауарлар бойынша акциздердi болжамдау үшiн алдыңғы жылда акцизделетiн тауарлардың өндiрiстiк көлемi жөнiнде мәлiметтер пайдаланады. Өндiрiс көлемi орташа мерзiмдi әлеуметтiк экономикалық даму жоспарының көрсеткiштерi арқылы анықталады. Тауарлардың әрбiр түрлерi бойынша акциз түсуiнiң болжамдық сомасы келесi формула арқылы есептеледi:

Өк * Са , Аи = Иж * К

қаралық сауда және сыртқы операциялар бойынша салық түсiмдерiн болжау. Кедендiк баждар, басқа салықтар, халықаралық сауда мен сыртқы операциялар бойынша болжамдау үшiн есептi мәлiметтер талдауы мен республика аумағында ағымдағы мерзiмде сыртқы сауда айналысының

қарылуы, өнiмдердiң экспорты мен импортталынған тауарлардың салық салынатын кедендiк құны жөнiндегi кеден органдарының мәлiметтерi және әрекеттегi кедендiк баждар қолданады. Сонымен қаса, салық және кеден заңнамаларындағы өзгерiстер мен теңгенiң курсы есептеледi.

ғаратын тауарлар бойынша кеден баждарының түсiмдерiн болжамдау маңында салық салынатын база ретiнде республика немесе аймақтың орташа мерзiмдi әлеуметтiк-экономикалық даму жоспарында қарастырылған экспорт көлемi алынады.

Қол қойылатын бонус бойынша түсiмдердi болжамдау жер қойнауын пайдалану жөнiндегi қол қойылған өзара шарттар негiзiнде iске асырылады. Коммерциялық табу бонус бойынша түсiмдердi болжамдау пайдалы қазбаларды өндiрiп алу жөнiндегi өзара шаттар негiзiнде жасалады.

Өнiмдi бөлу бойынша Қазақстан Республикасының үлесiнiң болжамдық түсiмдерiн анықтау үшiн роялтидi есептегенде қажеттi көрсеткiштер керек, бiрақ роялтидiң орташа мөлшерлемесi орнына өзара шартта тағайындалған өнiмдер бөлу бойынша Қазақстан Республикасының үлес мөлшерлемесi пайдаланылады. Үстеме пайда салықтың түсiмдерiн болжамдау есептi жылда әрбiр өзара шарт бойынша жер қойнауын пайдаланушылардың iшкi пайда нормасы 20 пайыздың үстiнен алынған таза табыс сомасына байланысты.

қ түсiмдерiмен қатар салық емес түсiмдер арқылы қалыптасады. Олардың көбi қатаң белгiленген мөлшерлеме арқылы есептелмейдi және тұрақты фискалды сипатта емес. Сондықтан басқа түсiмдерге қарағанда, салық емес түсiмдердi жоспарлау мүмкiндiгi төмен, бiрақ тәжiрибеде олар өткен жылғы деңгейде болжамдалады. Сондай болжамдау негiзi болып салық емес түсiмдердiң төлеуiн реттейтiн нормативтi-құқықты актiлер табылады. Салық емес түсiмдердi болжамдау манңында олардың бiрнеше жыл бойы динамика мәлiметтерi және болжамды жылға есептелген тұтынушылық бағалардың индексi мен теңге курсының өзгерiсi пайдаланады.

Бюджетке мемлекеттiк баж түсiмдерiнiң сомасын болжамдауы олардың өткен жылдардағы түсiмдер динамикасы анықталып, ағымдағы жылғы түсiмдерi бағаланып, келесi жылдағы шамаланған өзгерiстерге коррекциялану арқылы жүргiзiледi.

әсiпкерлiк және кәсiптiк қызметтер атқару үшiн түсетiнкiрiстердiң болжамдық сомалары да олардың динамикасын талдау мен келесi жылдағы салық салынатын базаның шамаланған өзгерiстерiне түзетiлген ағымдағы жылғы түсiмдер көлемiнiң негiзiнде есептеледi. Мұндай кiрiстерге мүлiктi табыс, жеке кәсiпкердiң салық салынатын табысы, адвокаттар мен жеке нотариустардың табысы, төлем көзiнен салық салынбайтын басқа табыстар жатады. Мүлiктi табыс жылжымайтын мүлiктi, құнды қағаздарды, қымбат бағалы тастар, металлдар мен олардың жасалған бұйымдарды, өнер туындылары мен антиквариаттарды сату құны мен олады сатып алу құндарының арасындағы оң айырма арқылы қалыптасады.

ған операциядан түсетiн түсiмдердi болжау. Капиталмен жасалған операциядан түсетiн түсiмдердi болжамдау осы төлемдердi төлеудi реттейтiн заңнамалық актiлерге негiзделедi. Мемлекеттiк мекемелерге бекiтiлген мемлекеттiк мүлiктi,смемлекеттiң меншiгiндегi материалды емес активтердi үшiн ел мен аймақтардың орташа мерзiмдi әлеуметтi экономикалық даму жоспарларының негiзiнде жасалған орталық, жергiлiктi және басқа да мемлекеттiк органдардың болжамдық көрсеткiштерi пайдаланылады.

үлiк сатудан түсетiн түсiмдердi болжамдау олардың бiрнеше жылғы түсiмдерi келесi жылғы тұтынушылық бағалардың индексiнде түзетiлген көлемiнiң негiзiнде iске асырылады. Бұл болжамдаудың ерекшелiгi ол мемлекеттiк мекемелер бойы бекiтiлген негiзгi капиталды қаржыландыру көздерiне байланысты бөлу. Республикалық бюджетке осы бюджеттен қаржыландыратын мекемелердiң мемлекеттiк мүлiгiн сатудан түсетiн түсiмдер сомасы болжамдалады, ал облыс бюджетiне облыс бюджетiнен қаржыландырылатын мекемелердiң мүлiгiн сатудан түсетiн түсiмдер. Республикалық маңызы бар қала, астана, аудан және облыстың маңызы бар қалалар бюджеттерiне негiзгi капитал сатудан түсетiн түсiмдер болжамы тиiстi бюджеттерден қаржыландырылатын мекемелерiнiң мемлекеттiң мүлiгi мен жер учаскелерiн сатудан алынатын ақшадан есептеледi.

ған операциядан түсетiн түсiмдердi болжамдаумен қатар бюджет жүйесiнiң барлық деңгейлерiнiң кiрiстерiнде ресми трансферттердiң болжамдық сомалары көрсетiледi. Бюджет кодексiне сәйкес республикалық бюджет пен облыс, республикалық манызы бар қала, астана бюджеттерi арасындағы жалпы сипаттағы ресми трансферттердiң көлемi әрбiр жылға бөлiнген үшжылдық мерзiмге абсалюттiк сомамен республикалық бюджет жөнiндегi Заңмен,ал облыс пен аудан аралығындағы ресми трансферттер көлемi облыс маслихаттары шешiмдерiмен тағайындалады.

қ бюджеттен бөлiнетiн ресми трансферттерiнiң болжамдық көлемi мен арнауларын жергiлiктi бюджеттерге бюджеттiк жоспарлау жөнiндегi орталық уәкiлеттi орган жеткiзедi. Бюджеттiк жоспарлау жөнiндегi жергiлiктi уәкiлеттi органдар қосымша бюджеттiк тапсырыстар арқылы республикалық бюджеттен түскен арнаулы трансферттердi бюджеттiк бағдарламалар бойынша бөледi.

ң түсiмдер көлемiнде облыс бюджетiнен бөлiнген ресми трансферттер есептеледi, ал облыс бюджетiне ресми трансферттер төмен тұрған бюджеттерден де, республикалық бюджеттен де түседi. Республикалық бюджет түсiмдерiнiң көлемiнде төменгi бюджеттер мен Ұлттық қордан түсетiн ресми трансферттер есептеледi.

Қаржылық жоспарлаудың шетелдiк тәжiрибесi

әлемдегi жоғары дамыған бес мемлекет қатарына кiредi. Франция ЖІӨ көлемi жағынан АҚШ, Жапония және Германиядан кейiнгi төртiншi орында.

ңызды орынды ғылыми зерттеулер және ақпараттық қызмет көрсетулер алады. Франция шетел инвестицияларын тiкелей тарту бойынша әлемде төртiншi орында. Инвесторлар мемлекеттегi қаржы тұрақтылығын, ғылыми зеттеулердiң жоғары деңгейiн, алдыңғы қатарлы техникаландырылған өндiрiстi тағы басқа маңызды факторларды ерекше бағалайды. Экспорт бойынша Франция мына мемлекеттермен байланыста:Европалық қауымдастық : 63%( Германия 16%, Ұлыбритания 10%, Испания 9%, Италия 9%, және АҚШ 8%).

Импорт бойынша байланыстағы елдер: Европа қауымдастығы 62%( Германия 16%, Ұлыбритания 8%, АҚШ 7%, Бельгия – Люксенбург 11%).

ғыстар – 240 млрд доллар. Экспорт – 325 млрд доллар. Импорт – 320 млрд доллар.

ған мемлекеттер iшiнде Францияны айрықша ерекшелейтiнi ЖІӨ-гi салықтық түсiмдердiң жоғарғы үлесi мен әлеуметтiк қор жарналарының жоғарлағандығы. Франциядағы салық жүйесiне тән ерекшелiк – тiкелей салық салудың төмен деңгейi мен жанама салықтардың жоғары деңгейi. Жанама салықтар жалпы бюджет табыстарының 60% бередi, негiзiнен бұл ҚҚС-ғы (оның үлесi 45%).

Ал, тiкелей салықтар iшiнде басты рөлде жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы ие, оның үлесi жалпы түсiмдердiң 20% құрайды.Қазiргi кезде Франция үкiметi салық саясатын өзгертуде, жұмыссыздық деңгейiн төмендетуде күрделi қадамдар жасауда.

ң қаржы жүйесi өзiнiң көп салалығымен ерекшеленiп: жалпы бюджет, қазынашылықтың арнайы шоттары, бiрiккен бюджеттер, арнайы қорлар, жергiлiктi қаржылар және мемлекеттiк кәсiпорын қаржыларынан тұрады.

қаржыларының 47%, жергiлiктi бюджетке 9%, әлеуметтiк сақтандыру қорына 4%, мемлекеттiк кәсiпорындарға шамамен 4% үлесi тиедi.

ұл мемлекеттiң экономикалық және әлеуметтiк саясаттарын сипаттайтын қаржы жүйесiнiң негiзгi саласы. Франциядағы мемлекеттiк қаржылардың айрықша бөлiгiнiң бiрi-бiрiккен бюджеттер.

Бiрiккен бюджет құрамында: ағымдағы iс қызметтерге байланысты табыстар мен шығыстар, инвестициялық шығыстар мен оларды жабуға бөлiнген арнайы ресурстар. Бiрiккен бюджеттер сальдосы жалпы бюджетке көрсетiледi, егер бiрiккен бюджеттердiң қаражаттары жеткiлiксiз болса субсидиялар жалпы бюджеттен бөлiнедi.

ғы мемлекеттiк қаржылардың дамуы басқа елдердегiдей бюджет шығындарының өсiп отыруымен сипатталуда. Ұлттық табыстағы

мемлекеттiк шығындар үлесi жылдан жылға өсуде. Бүгiнгi таңда бұл үлес 50% құрайды.

ң 2001 – 2015 жылдар аралығында көзделген мақсаттары мен жоспарлары. Кейiнгi жылдардағы Францияның даму ерекшелiктерi экстенсивтi сипатта байқалады. Бұл бағыт еңбекпен қамту саласын кеңейтумен тiкелей байланысты. Макроэкономикалық өзгерiстер жағымды факторлармен айқындалуда, атап айтқанда жұмыссыздықпен күрес. 2002 — 2004 жылдарға аралығында еңбекке жарамды халықтың iшiнде жұмыссыздар үлесi 12,5% дан 19,7% — ға төмендедi. 2004 жылдың қаңтар айында мемлекет тарапынан кәсiпкерлiктi қолдау мақсатында үлкенқадам жасалып бағдарламасын жарияланады. Бағдарламадағы негiзгi мақсат – салық ауыртпалығын азайтып, 2006 жылғы ЖІӨ — ң 43,7% дейiн салық ауыртпалығын төмендету.

ң қаржы минстрлiгiнiң мәлiметтерiне сәйкес, 2005 жылғы елдегi бюджет тапшылығы салықтардың төмендетiлгенiне қарамастан бекiтiлген болжамнан төменiрек болып шықты. Бұл көрсеткiш 205 млрд франктен асқан жоқ, 2004 жылдың аяғында 215 млрд франк шамасында болып қалуы мүмкiн деген болжамға қарамастан 2005 жылдың қаңтар айында шыққан үш жылдық жоспар бойынша Франция 2006 жылы салықтық төлемдердi жылына 40 млрд франкқа қысқарту арқылы бюджет тапшылығынан арылуды мақсат еттi. Бұл процесс 2006 жылы басталып кеттi. Жуық арадағы 15 жыл бойы шаруашылық дамуы Батыс Еуропа аймақтарының жалпылама даму тенденцияларына сәйкестендiрiлiп жүргiзiледi деген сенiм бар. Осы кезең аралығында Францияның орташа жылдық өсу қарқыны кем дегенде 2,4 – 2,6 % шамасында болуы тиiс. Франция үшiн жеке бизнес саласын қолдап, әсiресе бәсеке қабiлеттiлiгiн жоғарлату қажет. Еңбек нарығын реттеу арқылы жұмыссыздықты әлде қайда төмендетуге болатынын Франция әлде қашан түсiнiп, оған қажеттi шараларды iске асыруда.

Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктердiң қызметтерiн жетiлдiру жолдары.

ң тұрғын үй проблемаларын шешу және Астана мен Алматы қалаларында жылжымайтын мүлiк рыногын жандандыру үшiн “Самұрық – Қазына” қоры арқылы ипотекалық кредит берудiң және тұрғын үй секторын дамытудың арнайы бағдарламасы iске қосылатын болады. Осы бағдарламаны қаржыландыруға Қор Ұлттық қордың және жинақтаушы зейнетақы қорларының қарыз қаражатын тарту есбiнен қалыптастырылатын 5 млрд. АҚШ доллары (600 млрлд. теңге ) мөлшерiнде сома беретiн болады. Осы бағдарламаның қаражаты есебiнен екiншi деңгейдегi банктер арқылы Алматы және Астана қалаларында құрылыс аяқталмаған тұрғын үй кешендерiн аяқтауға қарыздар беру қамтамасыз етiлетiн болады.

ңгейдегi банктер мен тұрғын үйдi әдiл бағасы бойынша сатуға дайын құрылыс салушы компаниялар осы бағдарламаға қатысушылар болады.

үлiк рыногындағы ахуалды тұрақтандыру жөнiндегi бағдарламаның негiзгi параметрлерi:

ұрық – Қазына” қоры екiншi деңгейдегi банктерде жеңiлдiктi ставка бойынша 15 жылға бiрқатар несиелiк желiлер ашатын болады. Өз кезегiнде екiншi деңгейдегi банктер қарыз алушылардың әр түрлi топтарына ипотекалық кредиттердi мерзiмiнен бұрын өтеу құқығымен 10. 5%- 12. 5% — бен 15 жыл мерзiмге дейiн беретiн болады.

Қаражаттың бiр бөлiгi жаңа қарыз алушылар үшiн түпкiлiктi ставканың 10. 5 % деңгейiнде болуын және 2009 жыл бойы iске асырылуын көздейтiн жаңа ипотекалық бағдарламаға жiберiлетiн болады. Осы бағдарлама халыққа ипотека бойынша жеңiлдiктi ставкалармен және тұрғын үйдiң қолжетiмдi бағасы бойынша тұрғын үй алуға мүмкiндiк бередi. Екiншi деңгейдегi банктер құрылыс аяқталмаған нысандардан пәтерлер сатып алуға ипотекалық қарыздар беру жолымен қарыз алушы құрылыс компаниялармен ахуалды түзертуге және кредиттiк портфельдiң сапасын елеулi дәрежеде жақсартуға мүмкiндiк алады.

ңгейдегi банктер бұған дейiнгi кезеңдерде алаңы 120 шаршы метрден аспайтын тұрғын үй алуға ипотекалық қарыз алған және осы ипотекалық қарызға қызмет көрсету бойынша өз мiндеттемелерiн адал орындаған, қарыз алушының, ипотекалық қарыз алуды қамтамассыз ететiн тұрғын үйдi қоспағанда, басқа тұрғын үйi болмаған жағдайда кредит желiсiнiң бiр бөлiгiн қарыз алушылар үшiн ипотекалық қарыз бойынша пайыздық ставкаларды 10. 5% — 12. 5-ға дейiн төмендетуге бағыттайтын болады.

Өз кезегiнде мемлекет ұлттық компаниялардың және мемлекет қатысатын акционерлiк қоғамдардың атынан Астана және Алматы

• 31 —

қалаларының рыногынан әдiл бағамен жаға тұрғын үйлер сатып алатын

Үкiмет, сондай ақ тұрғын үйге қолжетiмдiлiктi қамтамассыз ету бойынша шаралар қабылдайтын болады. Бұл үшiн қолданыстағы тұрғын үй құрылысын дамыту бағдарламасына өзгерiстер енгiзiлдi.

Әкiмдiктерге жеке құрылыс салушылардан пәтерлердi құрылыс аяқталған және дайындығы жоғары дәрежедегi нысандардан белгiленген баға бойынша сатып алу құығы берiлетiн болады. Бұл тұрғын үй бағдарламасын iске асыруды жеделдетуге мүмкiндiк бередi.

ұрғын үймен қамтамасыз етудi ұлғайту мақсатында арендалық тұрғын үй құрылысына 15 млрд. теңге жiберiлетiн болады. Бұл қосымша 265 мың шаршы метр арендалық тұрғын үйдi пайдалануға беруге мүмкiндiк бередi.

ғдарлама шеңберiнде салынған барлық обектiлер тұрғын үй құрылыс жинақтарының жүйесi арқылы сатылатын болады. Бұл халықтың басым санаттарына жылдық дан аспайтын пайыздық ставка бойынша алдын ала тұрғын үй қарыздарын ұсынуға және тұрғын үй сатып алу үшiн бастапқы салымның жинақталуына байланысты қиындықтарды болдырмауға мүмкiндiк бередi.

Үлескерлердiң құқықтарын қорғауды арттыру мақсатында Үкiмет үлестiк құрылыс мәселелерi бойынша заңнамаға өзгерiстер енгiзетiн болады.

қ қаржы институттары тарапынан қаржыландырудың қысқаруы жағдайында шағын және орта бизнеске көмек көрсету жалғасатын болады. Мемлекеттiк қолдау олардың салалық тиiстiлiгiне қарамастан, шағын және орта бизнестiң барлық субъектiлерiне көрсетiлетiн болады.

қсаттарға “Самұрық — Қазына ” қоры 2009 жылы қосымша 1 млрд. АҚШ доллары (120 млрд теңге) бөледi. Бөлiнетiн қаражат шеңберiнде 70% ағымдағы жобаларды қайта қаржыландыруға және 30% жаңа жобаларды iске асыруға бағытталатын болады.

ңгейдегi банктер шағын және орта бизнеске кредит беру бойынша барлық бағдарламалардың операторлары болады. “Самұрық- Қазына ” қоры бөлетiн қаражат шеңберiнде бiр жобаны қаржыландыруға арналған лимит 3-тен 5 млн. АҚШ. долларына дейiн өседi.

Үкiмет “Самұрық-Қазына” қорымен бiрлесiп шағын және орта бизнес үшiн сыйақы ставкасын дағдарысқа дейiнгi деңгейге дейiн(14%-дан аспайтын) тұрақтандыру бойынша шара қабылдайды, сондай-ақ тиiмдi ставканы тағайындай отырып, шағын және орта бизнестi қолдау бойынша қабылданған барлық бағдарламалар қайта қаралатын болады.

әсiпкерлiктi дамыту қоры шағын және орта бизнеске берiлетiн кредиттерге кепiлдiк беру тетiгiн енгiзетiн болады.

ұрық-Қазына”қоры ауылдық жерде шағын кредит берудiң, оның iшiнде ауылдық кәсiпкерлерге кредит берудiң бағдарламасын әзiрлейдi.

• 32 —

Үшiншiден, шағын және орта бизнес субъектiлерiн тұрақты тапсырыстармен қамтамасыз ету мақсатында олардың “Мемлекеттiк сатып алу туралы” жаңа заңның қолданылуы шеңберiнде мемлекеттiк холдингтер мен ұлттық компаниялардың мемлекеттiк тапсырыстарына қол жеткiзуiне жағдай жасалады.

қойнауын пайдаланумен және сервистiк компаниялармен қазақстандық қатысуды ұлғайту бойынша жұмыс күшейтiлетiн болады.

өртiншiден, Үкiмет кәсiпкерлiктi дамыту үшiн әкiмшiлiк кедергiлердi төмендету және рұқсат беру.

өнеркәсiптiк кешендi дамуға ерекше назар аударылатын болды. Агроөнеркәсiп секторын экономиканы тұрақтандыру мен сауықтыру бағыттарының бiрi ретiнде белгiлеуге мүмкiндiк беретiн негiзгi факторлар мыналар:

өнеркәсiптiк кешен жұмыспен халықтың жалпы санының ын шоғырландырады. Сондықтан ол халықты жұмыспен қамту деңгейiн қолдауға бағытталған шаралардың орталық буыны б. т.

ғы өнiмдерiне сұраныс жағымсыз экономикалық үрдiстiң әсерiне неғұрлым азырақ ұшырайды.

өнеркәсiптiк кешен елдiң азық түлiк қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету жөнiндегi мiндеттi шешедi.

Республикалық бюджеттен агроөнеркәсiп кешенiн дамытуға бөлiнетiн шығыстар 2009-2011 жылдары шамамен 350 млрд. теңгенi құрайды. Агроөнеркәсiптiк кешендi қолдауға “Қаз Агро” холдингiнен қосымша 1 млрд. АҚШ доллары (120 млрд. теңге ) көлемiнде қаражат бөлiнедi. Жобалар әлеуметтiк — кәсiпкерлiк корпарациялармен бiрлесiп iске асырылатын болады.

ң алдымен, астық секторы, ет және сүт өнiмдерiн қайта өндеу және жемiс — көкенiс дақылдарын өндеу сияқты қолданыстағы секторларды қолдануға және жаңа экспортқа бағдарланған секторларды дамытуға бағытталатын болалды. Дамыған экспорттық инфрақұрылымдарды бар жылыжай шаруашылықтарының, көкенiс қоймаларының, құс фабрикаларының, тауарлы – сүт фермаларының, бордақылау алаңдары мен қасапханалар желiлерi құрылатын болады. Қазiргi заманғы ет өндеу кешендерiн ұйымдастару, тамшылатып суару технологияларын қолданып жемiс — көкенiс дақылдарын өндiрудi және биязы жүндi терең өндеудi дамыту, Қазақстан астығы экспортының инфрақұрылымын дамыту, аграрлық техникалық маркеттердi құру және дамыту, сондай-ақ ауыл шаруашылығы техникасын құрастыру жөнiндегi жобалар iске асырылатын болады.

Қаржы секторын тұрақтандыру

қ банк жүйесiн қолдау қажеттiлiгi оның елдiң экономикалық жүйесiндегi маңызды рөлiнiң болуымен түсiндiрiледi. Тәуелсiздiк жылдарында отандық банктер отандық экономикалық жүйенiң ажырамас бөлiгiне айналған, оның жұмыс iстеуiн қамтамасыз ететiн және оның нарық жағдайында дамуын ынталандыратын жетiлдiрiлген қаржы жүйесiн қалыптастырды.

қ банктерге қолдау жасай отырып, мемлекет олардың iшкi экономика мен нақты секторды кредиттеу көлемiн сақтайтындықтарына, атап айтқанда, шағын және орта бизнес субъектiлерiн қаржыландыруларына және ипотекалық несиелеу бойынша қолайлы жағдайды белгiлейтiндiктерiне сенiм артуда.

ң мақсаты — жалпы жүйе тұрақтылығын қолдау және сақтау. Бұл мақсаттар үшiн Қазақстанда тиiстi реттеу мен қадағалау, сондай-ақ депозиттерге кепiлдiк беру жүйесi бар. Жүйе тұрақтылығына қауiп төнген жағдайларда мемлекет банк секторына жағдайды тұрақтандыруға қажеттi тәртiпте және көлемде қаржылық қолдау көрсетедi.

ң борыштары бойынша ешқандай мiндеттемелер алмайтыны сияқты банктердiң операциялық қызметiне араласпайды. Ағымды жағдайда банктер банк депозиторларының мүдделерiн барынша қорғалатындай етiп активтер мен пассивтердi тиiмдi басқаруды қамтамасыз етулерi тиiс. Бұған қарамастан мемлекет қызметi ел экономикасының одан әрi дамуына ықпал ететiн жүйе құраушы банктерге қатысты тұрақтандырушылық бастамаларымен шығады.

Қаржы секторын тұрақтандыру үшiн мынадай шаралар қабылданатын болады:

қарапайым және ерекше артықшылығы бар акцияларды сатып алу, сондай-ақ реттелген қарыздар беру арқылы төрт жүйе құраушы банктердiң қосымша капиталдандыру. Бұл ретте банктерге мұндай мемлекеттiк қолдау көрсетудiң басты шарттарының бiрi капиталды банк акционерлерiнiң өздерiнiң ұлғайтуы болып табылады.

Қазiргi таңда банктер берген қарыздардың 35. 6%-ы құны айтарлықтай төмендеген жылжымайтын мүлiктермен және жермен қамтамасыз етiлген. Бұл банктер активтерiнiң сапасын төмендетедi. Осыңан байланысты банк секторына шығындардың едәуiр көлемi әлеуеттi түрде жинақталуда. Банк секторын сауықтыру үшiн Қаржы қадағалау агеттiгi банктер құрған провизияларға қойылатын талаптарды арттырады. Бұл банктердiң өз шығындарын мойындауына және оларды жасақталған провизиялар есебiнен шығынға жазуына септiгiн тигiзедi. Бiрақ, банктердiң провизияларды құруы үшiн қосымша капитал қажет.

қосымша капиталдандырудың жалпы сомасы кемiнде 4 млрд. АҚШ долларын (480 млрд. теңге) құрайды, олардың iшiнде:

1 млрд. АҚШ доллары (120млрд. теңге) төрт жүйе банктердiң (Қазақстанның Халық банкiнiң, Қазкоммерцбанктiң, Альянс банк пен ТӘБ — нiң) қарапайым акцияларын сатып алу түрiнде берiлетiн болады.

ҚШ доллары (385 млрд. теңге) реттелген борыш түрiнде және дауыс беру құқығын бермейтiн ерекше артықшылығы бар акцияларды сатып алу арқылы берiлетiн болады.

қаражатты банктер резервтердiң барабар деңгейiн қалыптастыруға және ел iшiнде қарыз алушыларға кредиттер беруге жiберуi тиiс.

ғы бақылау пакетiн сатып алмайды. Құны 2008 жылғы 24 қарашада, яғни банк ұсыныс жасаған күнге дейiн Лондон және Қазақстан қор биржаларында акцияларға баға белгiлеуге байланысты белгiлi болатын банктердiң дауыс берушi акцияларының 25%-ына дейiн “Самұрық – Қазына ” қорының меншiгiне түседi.

ған банктердiң ұзақ мерзiмдi қатысушысы болып қалмайды. Әлемдiк қаржы дағдарысы бәсеңдеген және халықаралық капитал рыноктарына жол ашылған жағдайда “ Самұрық – Қазына ” қоры нарық қағидаттары бойынша акцияларды сату бағасы сатып алу бағасынан төмен болмауы керек. Банктердiң акционерлерi 5 жыл iшiнде акциялардың мемлекеттiк пакетiн қайта сатып алатын құқыққа ие болады.“Самұрық – Қазына ” қоры банктердiң сыртқы борыштарын қайта құрылымдау жөнiнде шаралар қабылдайтын болады. Банктер жеткiлiктi өтiмдiлiкке ие, ал қайта құрылымдау сыртқы қорландырудың шектеулi қолжетiмдiлiгiне байланысты қаржыландыру қаупiн азайту тиiс. Егер сыртқы борыштарды қайта құрылымдау жөнiндегi жұмыстың тиiсiнше тиiмдiлiгi болмаса және банктердiң тәуекелдерге бейiмдiлiгi олардың депозиторларының мүдделерiне қауiп төндiретiн болса Қаржы қадағалау агенттiгi ең соңғы шара ретiнде қолданыстағы заңнамаға сәйкес шара ретiнде қолданыстағы заңнамаға сәйкес консервациялау рәсiмдерi шеңберiнде банктердiң активтерi мен мiндеттемелерiн мәжбүрлеп қайта құрылымдауды жүргiзуi мүмкiн.

қоры құрылды. Оның қызметi қазақстандық банктердiң кредиттiк портфельдерiнiң сапасын жақсартуға бағытталатын болады. Банктердiң сенiмсiз активтерiн сатып алу және кейiннен оларды басқару осы мақсатты iске асырудың негiзгi тетiгi болады. Макроэкономикалық, нарықтық және басқа да факторлар әсерiнен елеулi тәуекелдерге ұшырайтын активтер, банктердiң жылжымайтын мүлiк және жер кепiлдiгiмен қарыздар баруi осындай активтер ретiнде қарастырылады.

ұндай қарыздарды сатып алу банктердiң балансын өтiмдiлiгi аз активтерден тазартуға және банктердi өз шығындарын мойындауға мәжбүрлейдi. Активтердi сатып алу Стрестi активтер қоры айқындайтын дисконтты немесе тәуеклдердi бөлудiң басқа нысанын баланстық құны бойынша жүзеге асырылатын болады.

қ бюджеттен Стрестi активтер қорын капиталдандыруға алғашқы траншпен 52 млрд. теңге бөлiндi. 2009 жылы Қордың жарғылық капиталы республикалық бюджет қаражаты есебiнен 122 млрд. теңгеге дейiн жеткiзiлетiн болады.

Үшiншiден, банктердiң мiндеттемелерiне уақтылы қызмет көрсетудi қамтамасыз ету мақсатында өтiмдiлiктiң қосымша көздерi ұсынылатын болады. Атап айтқанда, Ұлттық Банк репо операциялары бойынша қамтамасыз ету ретiнде қабылданатын құралдардың тiзiмiн кеңейтетiн болады.

қ базаны тұрақтандыру мақсатында ұлттық компаниялардың, акционерлiк қоғамдардың, мемлекеттiк кәсiпорындардың және жарғылық капиталына мемлекет қатысатын заңды тұлғалардың активтерi Ұлттық Банктiң басқаруындағы мемлекеттiк ұйымдардың уақытша бос ақша қаражаты отандық банктердiң депозиттерiне орналастырылатын болады.

өртiншiден, қаржы секторында мемлекеттiк реттеу жетiлдiрелетiн болады. Қаржы қадағалау агенттiгi пруденциалды реттеу шеiберiнде банктердiң сыртқы мiндеттемелерiн және тұтастай көтерме қаржыландыру деңгейiн төмендету жөнiндегi жұмыстарды жалғастыратын болады. Бұл ретте банк заңнамаларының қолданыстағы және жаңадан енгiзiлiп жатқан талаптары банктердi қорландырудың әртараптандырылған базасын құруға, яғни белсендi операцияларды көптеген жағдайда депозиттiк база, атап айтқанда жеке тқлғалар есебiнен қаржыландыруға ынталандыруы тиiс.

ңдаулы халықаралық практика негiзiнде банктердiң капиталдандыру есебiнiң тәсiлдерi оңтайландыратын болады, бұл банк активтерiн жанама факторлардың болуы мүмкiн, оның iшiнде экономика секторларында iскерлiк белсендiлiктiң төмендеуi, жағымсыз сыртқы құбылыстарға ұшырау, айырбас бағамдарының күтiлiп отырған тұрақсыздығы әсерiн ескере отырып банктердiң қосымша резервтердi қалыптастаруын көздейдi.

әуекелдi басқару жүйесiне және банктердегi iшкi бақылауға талаптар күшейтiлетiн болады. Ең алдымен банктер өтiмдiлiктi жоғалту тәуекелi мониторингiге тәсiлдердi елеулi түрде қайта өңдеуi тиiс болады, ал банктердiң активтерi мен пассивтерiн басқару стрестi ахуалдардың туындауын ескере отырып үлгiленуi тиiс.

өрсетiлген шаралар банктерге жекеше де, шоғырландырылған негiзде де, сондай ақ банк конгломераты шеңберiнде де қолданылатын болады.

қтаушы зейнетақы жүйесiнiң жаңа жағдайлардағы жұмыс iстеу тетiктерi пысықталатын болады. Зейнетақы қорларының салымшыларының мүдделерiн қорғау мақсатында Үкiмет халықтың зейнетақы жүйесiндегi жинақтарының сақталуын, жинақтаушы зейнетақы қорларының салымшылары үшiн ашықтықтың жоғары деңгейiн қамтамасыз етедi, олардың хабардар етiлуiн және қаржылық сауаттылығын арттырды.

қтың зейнетақы қорларына барлық салымдарын мемлекет зейнетақы жинақтарын төлеу сәтiне инфляцияның деңгейiнде олар бойынша кiрiстердi есепке ала отырып кепiлдiк бередi. Үкiмет азаматтарға зейнетақы қорларынан тұрақты төлем мониторингiн жүзеге асыратын болады және жыл сайын инфляция есебi бойынша зейнетақы жарналары және зейнеткерлiкке шыққан сәттегi iс жүзiндегi жинақтар арасындағы айырмашылықтың орнын толтыру үшiн республикалық бюджетте жыл сайын қажеттi қаражат көзделедi.

қтаушы зейнетақы қорларының инвестициялық портфельдерiн әртараптандыру үшiн Үкiмет пен “Самұрық — Қазына”қоры зейнетақы активтерiн басым инвестициялық жобаларды қаржыландыру үшiн тарту жөнiнде шара қабылдайды, құрылған Стрестi активтер қоры инвестициялық рейтiнгi бар борыштық бағалы қағаздарды шығаруды қамтамасыз етедi.

Қаржылық қадағалау агенттiгi жинақтаушы зейнетақы қорларының инвестициялық саясатын жетiлдiрудi, сондай ақ зейнетақы активтерiнiң сақталуын және қорлар мен зейнетақы активтерiн басқарушылардың жауапкершiлiгiн арттыруды қамтамасыз ету мақсатында олардың қызметiн қадағалауды жалғастырады.

қ, индустриялық және инфрақұрылымдық жобаларды iске асыру. Экономикалық дамудың жүйелiк проблемаларын шешу және халықты жұмыспен қамту деңгейiн қолдау үшiн ауқымды құрылыс жүргiзу және инфрақұрылымды жаңарту қамтамасыз етiлетiн болады. Экономикалық өсудi қолдау мақсатында «Қазақстандық 30 корпоративтiк көшбасшысы» бағдарламасын iске асыру бойынша белсендi жұмыс жалғасатын болады.

құрылымға, әсiресе электр энергетикасы секторына инвестициялар ұзақ мерзiмдi кезеңде тұрақты дамуды қамтамасыз ету үшiн зор маңызға ие. Инвестицияларды, ең алдымен, экономиканың шикiзаттық емес секторына одан әрi тарту, инфрақұрылымдық проблемаларды шешуге байланысты болады.

Үздiк әлемдiк тәжiрибе инфрақұрылымды дамыту экономикалық белсендiлiктi қолдау және дағдарыс кезiнде халықты жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету жөнiндегi барынша тиiмдi құралдардың бiрi болып табылатындығын көрсетiп отыр.

қ, индустриялық және инфрақұрылымдық жобаларды iске асыруға « Самұрық — Қазына » қоры қосымша 1 млрд. АҚШ долларын бөледi және 2009 жылы 3 млрд. АҚШ доллар мөлшерiнде тiкелей шетелдiк инвестициялар тартылатын болды. Бұдан басқа,”Самұрық – Қазына” қорының жобаларын қаржыландыруға зейнетақы қорларының қаражаты тартылатын болады.

ң инвестициялық тартымдылығын арттыру үшiн Үкiмет келесi жылдан бастап әр жылдарға бөле отырып кемiнде жетi жыл мерзiмге арналған энергия өндiрушi ұйымдардың тобы бойынша шектеулi тарифтердi бекiтедi және оны бұған дейiнгi жылдың итарифтердi бекiтедi және оны бұған дейiнгi жылдың инфляциясын ескере отырып жыл сайын түзететiн болады. Электр энергиясына арналған шектi тарифтер жаңа активтердi құруға, электр энергиясындағы қазiргi энергия жинақтайтын қуаттарды кеңейтуге, жанартуға, қайта жаңалауға және техникалық қайта жарақтандыруға инвестициялар тартуды қамтамасыз ететiн болады.

үшiн тарифтерге инвестициялық үлестi енгiзу көзделуде. Осыған байланысты Үкiмет электр желiсiне қосылғаны үшiн төлемдi толығымен алып тастайды.

Үкiмет энергияны үнемдеу және энергияның қайта жаңғыртылатын көздерiн пайдалану жөнiндегi шаралар кешенiн қосымша әзiрлейтiн болады.

Үкiмет халықтын нақты табыстарының сақталуы жөнiндегi барлық шараларды қабылдайды және Мемлекет басшысының 2009 – 2011 жылдары әлеуметтiк төлемдердi, зейнетақыны және бюджет саласының қызметкерлерiне жалақыны арттыру жөнiндегi тапсырмаларын iске асыруды қамтамасыз етедi.

қанда, 2009 және 2010 жылдары зейнетақының, жалақы мен стипендиялардың мөлшерi 25% — ға ұлғаятын болды. 2011 жылға қарай базалық зейнетақы төлемдерiнiң мөлшерi ең төменгi күнкөрiс деңгейiнен 50% — ға дейiн ұлғайтылатын болды.

әлеуметтiк жәрдемақылардың және арнайы мемлекеттiк жәрдемақылардың мөлшерi жыл сайын 9% — ға ұлғайып отырды.

қ 4 – шi және одан көп бала тууына байланысты бiржолғы жәрдемақының мөлшерi 50 айлық есептiк көрсеткiшке дейiн және бала бiр жасқа толғанға дейiн күтiмi бойынша ай сайын жәрдемақы 2007 жылғы деңгеймен салыстырғанда 2,5 есе ұлғаятын болды.

әсiпорындарда өндiрiс көлемi төмендегi жағдайда Үкiмет iрi компаниялармен қызметкерлердiң жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету бойынша жұмыс жүргiзетiн болды.

Қажет болған кезде Үкiмет облыстардың, Астана және Алматы қалаларыныңы әкiмдерiмен бiрлесiп, қоғамдық жұмыстардың белсендi түрлерiн қолданып және өңiрлердi жаңа жұмыс орындарын ашып, оның iшiнде инфрақұрылымдық және әлеуметтiк объектiлердiң ауқымы құрылысы арқылы, оның iшiнде “ 100 мектеп, 100 аурухана” жобасы шеңберiнде халықтық жұмыспен өнiмдi қамтылуын арттыру жөнiнде қосымша iс – шаралар қабылдайды.

ң тапшлығына және бағалардың өсуiне жол бермеу мақсатында үкiмет бiрiншi кезекте қызметте қажеттi тауарлардың – ет, құрғақ сүт, өсiмдiк майы, қант және күрiштiн тұрақтандыру қорларын қалыптастыру жөнiндегi жұмысты жалғастырады.